Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Page 62

62
legir hæfileikar beri skarðan hlut frá borði, þegar þeim einum er
sinnt sem færir mönnum álit og gróða?39
Schiller taldi með öðrum orðum að ofuráhersla upplýsingarinnar á rökvísi
og sérhæfingu hefði tvístrað vitundarlífi mannsins. Gleymst hafi að mað-
urinn er einnig skyn- og tilfinningavera. Hann segir það aftur á móti á
valdi mannsins „að endurheimta með hjálp æðri listar þá einingu eðlis í
heild sinni, sem siðmenningin hefur spillt“.40 En það verkefni krefjist þess
að listin verði að sjálfstæðu sviði í mannlegu samfélagi óháð daglegum
veruleika. Héðan er komið hugtakið um sjálfræði eða fullveldi listarinnar
– einnig ættað frá Kant – sem hefur verið mikilvægur skilgreiningarþáttur
í fræðilegri umræðu um framúrstefnu og módernisma – og raunar fag-
urfræðilegt þrætuepli í rúmar tvær aldir.41 Átökin í „Lognöldum“ eiga sér
stað í bilinu á milli listar og lífs og hinir andstæðu kraftar tengjast annars
vegar boðskap upplýsingarinnar um samfélagslega ábyrgð einstaklings-
ins og hins vegar hugsjón rómantíkurinnar – kominni frá Schiller – um
að listin sé yfir allt hafin og krefjist fullra heilinda, algerrar innlifunar,
að listamaðurinn (og listnjótandinn) gefi sig sýndinni á vald – þaðan er
39 Sama heimild, bls. 93.
40 Sama heimild, bls. 100 (leturbr. hér).
41 Þröstur Ásmundsson segir í fyrrnefndum inngangi að þýðingu á riti Schillers: „Í
þessu virðist birtast sá aðskilnaður lífs og listar sem oft hefur verið gagnrýndur, þar
sem hin fagra sýnd verður eins konar uppbót fyrir það sem á bjátar í lífinu og ekki
verður hnikað til í heimi raunveruleikans. Þannig sé andóf listarinnar ævinlega sér
á báti og leiði ekki til neins. En á hinn bóginn má halda því fram að hugmyndin
um fullveldi listarinnar, og þá frávísun veruleikans sem Schiller telur að hún feli
í sér, krefjist þess að hún leiði í ljós möguleikann á öðrum og betri heimi, það sé
hennar gagnrýna hlutverk og þannig stuðli hún að manneskjulegra samfélagi“ (bls.
47–48). Af fræðilegri umræðu um framúrstefnu og módernisma þar sem kenning
Schillers er miðlæg má benda á áhrifamikið en umdeilt rit Peters Bürger, Theorie
der Avantgarde (Frankfurt: Suhrkamp Verlag, 1974) sem leggur áherslu á að fram-
úrstefnan hafi það að markmiði að gera listina aftur að virku afli í lífi fólks. Annar
kafli bókarinnar, „Sjálfstæði listarinnar og vandi þess innan borgaralegs samfélags“,
hefur verið þýddur á íslensku og sömuleiðis kafli úr ritinu The Return of the Real
eftir Hal Foster þar sem kenning Bürgers er rædd. Sjá Ritið, Benedikt Hjartarson og
Steinunn Haraldsdóttir þýddu, 1/2006, bls. 227–282. Ástráður Eysteinsson ræðir
einnig á gagnrýninn hátt kenningu Bürgers í áðurnefndu riti sínu, The Concept of
Modernism, og hafnar því að framúrstefnan og módernisminn hafi eytt bilinu á milli
lífs og listar, það bil hafi miklu frekar verið virkjað með nýjum hætti (einkum bls.
163–179) sem sjá má dæmi um hér í framhaldinu. Sjá einnig Ástráð Eysteinsson,
„Er Kafka framúrstefnumaður? Um módernisma og framúrstefnu“, Ritið 1/2006,
bls. 23–49, hér bls. 46–47.
ÞRöStuR HelGASoN