Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Page 93

93
kenni okkur hvað beri að gera og hverju við eigum að trúa. Viðbrögð við
hugmyndinni eru væntanlega litlu yngri. Þegar henni er svarað í heim-
speki samtímans er gjarnan leitt út af þeirri staðhæfingu Davids Hume að
ekki gangi að leggja að jöfnu staðreyndir annars vegar og boð um hvað
skuli gera hins vegar.6 Einnig er vel þekkt hvernig Hume skrifaði gegn
hönnunarrökum fyrir tilvist Guðs og gegn þeim sem þóttust sjá óendan-
lega visku Guðs á bak við hverja staðreynd í sköpunarverkinu.7 Þessi tvö
atriði úr hugsun Humes frá því á átjándu öld eru því stundum látin nægja
til þess að gefa í skyn að hugmyndin um hina skynsömu náttúru eigi ein-
ungis heima í hugmyndaheimi fyrri hluta nýaldar og hafi ekkert að segja
fyrir þá heimsmynd og þau skýringakerfi sem hafa skotið upp kollinum
eftir upplýsinguna.
Flestir heimspekingar nú til dags taka afstöðu með Hume í þessu máli.
Þeir sem eru ekki sannfærðir telja hins vegar að hann hafi valið sér rangar
forsendur; enginn sem horfir til hins náttúrulega geri í raun og veru ráð
fyrir því að staðreyndir séu gildislausar.8 Það dugi m.ö.o. ekki að tala eins
og einhver taki það sem er sem boð um hvað skuli gera, réttara sé að segja
að fólk telji að það sem sé gott segi manni hvað skuli gera eða að minnsta
kostir hvernig hlutir eigi að vera. En það er einnig hægt að vera sam-
mála Hume um höfuðatriði heimspeki hans án þess að þurfa að gefa hina
skipulögðu og marksæknu heimsmynd upp á bátinn. Það er til dæmis aug-
ljóst að bak við hugmyndina um náttúruna sem kennara býr mögulega ansi
djúpstæð raunhyggja. Hugmyndina er hægt að orða skilmerkilega án þess
að grípa til frumspekilegra orðfæris en lesandinn rekst á í verkum Humes
sjálfs. Ennfremur er afstaða Humes gagnvart frumspeki að miklu leyti háð
túlkun lesandans. Í kunnu broti úr Rannsókn á skilningsgáfunni gerir hann
lítið úr þeim sem vilja styðjast við tilgangsástæður.9 Í næstu málsgrein er
docet“ (náttúran kennir); orðasamband sem Þorsteinn Gylfason þýðir með „mér
er engin skoðun eðlislægari“, „segir eðlið mér“ og „kennir eðlið mér“, sjá René
Descartes, Hugleiðingar um frumspeki, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag,
2001, bls. 212–213.
6 Sjá David Hume, A Treatise of Human Nature, ritstj. D.F. Norton og M.J. Norton,
Oxford: Oxford University Press, 2001 (2. útg.), bls. 302.
7 Sjá David Hume, Samræður um trúarbrögðin, Reykjavík: Hið íslenska bókmennta-
félag, 2002 (2. útg.).
8 Um þetta atriði má lesa hjá Henry Alexander Henryssyni í „Manndómur: Hugleið-
ingar um Jón Eiríksson og bakgrunn náttúruréttarkennslu hans“, Hugur 2009, bls.
94–111, hér bls. 109. Sá veruleiki sem verið er að lýsa er fyrst og fremst siðferðileg-
ur veruleiki manna fremur en veruleiki náttúrulögmála.
9 Sjá David Hume, Rannsókn á skilningsgáfunni, Reykjavík: Hið íslenska bókmennta-
SKYNSEMIN Í NÁTTÚRUNNI – NÁTTÚRULEG SKYNSEMI