Skírnir - 01.04.1994, Blaðsíða 25

SKÍRNIR
AÐ SYNGJA Á ISLENSKU
19
Fræðimenn hafa deilt um hvert vægi lengd þeirra hafi í form-
mynduninni. I löngum línum eru atkvæði jafnan styttri, en stutt-
ar línur bera lengri atkvæði. Líkast til hefur smekkur hagað þessu
svona og sé hægt að tala um reglu er hún einungis bannregla: Lín-
an má ekki vera of stutt og ekki of löng. Þvílíkar reglur styðjast
oftast við boðreglur, sem segja til um uppbyggingu formsins. Hér
eru það risatkvæðin tvö sem við væntum í hverri línu sem mynda
strangari skilyrði formsins. Vægi atkvæðanna virðist því ekki
íhugað til að mynda formið, heldur til að afmynda það ekki.14
Það sem hér er vert að benda á í tónlist hins eldra fornyrðis-
lags er að áherslur eru nokkuð ófyrirsjáanlegar, þótt aldrei sé
mjög langt milli þeirra (í lengri línum er fyrri hlutinn gjarnan eins
og langur upptaktur eða forliður og áherslurnar tvær síðan með
stuttu millibili í seinni helmingi). Hvaða tónlistarlega og skyn-
ræna merkingu þetta hefur er best að skoða í samanburði við tón-
list hins yngra fornyrðislags.
Við gætum nefnt það yngri gerð formsins þegar fjöldi at-
kvæða verður jafnari frá línu til línu og langflestar línur fá fjögur
atkvæði. Þannig myndast áherslu-samstöfubragur (t.d. Hymis-
kviða). Línulengdin festist í minni og tekur á sig hluta af því starfi
ljóðstafanna að mynda formið. Vægi risanna tveggja hlýtur að
minnka að sama skapi. Þau eru ekki lengur ein um að tryggja það
að formið skiljist. Áherslur þurfa ekki allar að heyrast og nægir
stundum að þær lifi í minninu. Kvæðin byrja að vísa í sértæka
grind sem stendur að baki textans.
Mikilvægur munur er því á eðli eldri og yngri gerða fornyrð-
islagsins. Hann mætti tjá með tungutaki upplýsingafræðinnar og
segja hann felast í ólíkum upplýsingamætti rytmans.
Eins og áður er lýst mynda öll form væntingu í vitund okkar,
og á væntingunni byggist máttur þeirra til að flytja okkur
14 Boðreglur ákvarða það sem við væntum að heyra, en bannreglur það sem við
væntum að ekki heyrist. Ganga má gegn boðreglum á ýmsan hátt án þess að
það veiki væntmgu okkar, og þar með formið. Ef hins vegar bannregla er
brotin teflir það í hættu skynjun okkar á forminu. Þetta er af þeirri einföldu
ástæðu að hún stendur vörð um lágmarksskilyrði þess að við skynjum formið,
meðan boðreglan afmarkar strangari, og stundum óþarflega stranga, skilgrein-
ingu þess.