Skírnir - 01.04.1994, Blaðsíða 217

SKÍRNIR AÞENSKAR TRAGEDÍUR1ÍSLENSKUM (ÞJÓÐ?)BÚNINGI 211
latneskum og grískum orðaforða; í kringum sjötíu af hundraði enskra
orða eru einnig af sama uppruna og þótt flest önnur germönsk mál hafi
færri grísk-latneska stofna en enskan, þá hafa þau samt ekki verið
„hreinsuð“ jafn vandlega af „útlenskum" orðstofnum sem nútíma ís-
lenska. Við þetta bætist svo að mörg Evrópumál nota lausan greini eins
og grískan og fallbeygð tilvísunarfornöfn, en íslenskan ekki, þótt lausum
greini bregði þar fyrir stöku sinnum. Skyldi þetta ekki vega eitthvað upp
á móti fallbeygingunni íslensku - sem þó er fjarri því að vera eitthvert
einstakt fyrirbæri - þegar til kemur að þýða úr forngrísku?
Vissulega mætti segja að nútíma íslenska búi yfir ákveðinni sam-
kvæmni orðstofna innbyrðis sem virðast flestir af sömu fjölskyldu og
það sama má einnig segja um forngrískuna. Þeim eiginleika mætti svo
kannski lýsa í myndmáli sem „gagnsæi.“ En ef við teygjum aðeins á
metafórunni þá gefur það „gagnsæi" sem nútíma íslenska býr kannski
yfir ekki innsýn í forngríska tungu og menningu; að skoða sitt eigið mál
á þennan hátt er líkara því að glápa í spegil en að horfa út um glugga til
annarra landa; ástæðan er sú að menning þjóðar er að stórum hluta
bundin tungumálinu.
IV
Fyrir um áratug síðan þegar Oresteia Helga kom fyrst út benti Eyjólfur
Kolbeins á það í ritdómi (DV. 16-7-1983) að sú þýðing viki nokkuð frá
frumtextanum og taldi það stafa meðal annars af þeirri ákvörðun þýð-
andans að fylgja nokkurn veginn línufjölda gríska textans. Þar sem ís-
lenskan væri knappara mál en gríska þá þyrfti að teygja nokkuð á ís-
lensku þýðingunni til þess að ná tilskildum línufjölda. En í ritdóminum í
Andvara (1992) um heildarsafnið segist hann hafa borið þýðingu Helga
saman við aðrar þýðingar íslenskar og erlendar og sannfærst um að hún
væri „oftast nákvæmari [...] og stíllinn agaðri“. Síðan segir hann um þá
þýðendur sem stuðst hafa við frumtexta: „Þó ber stundum við að þeir
njóta grískukunnáttu sinnar og hitta naglann betur á höfuðið. En það er
fátítt og víst að enginn íslenskur lesandi hnýtur yfir.“ - Enginn „íslensk-
ur“ lesandi! Hverjir aðrir lesa annars íslenskar þýðingar? Getur verið að
Eyjólfur sé að gefa í skyn að þýðingin sé nógu nákvæm fyrir Islendinga?
Nú skyldi maður ætla - Helgi Hálfdanarson virðist að minnsta kosti
ekki í neinum vafa - að þýðing upp úr annarri þýðingu geti ekki skilað
merkingu frumtexta nákvæmar en þýðingin sjálf sem gerð var eftir frum-
textanum. Til þess þyrfti þýðandinn að búa yfir yfirskilvitlegum hæfi-
leikum. Auðvitað er nákvæmni þýðingar Helga háð nákvæmni þeirra ís-
lensku, ensku og annarra þýðinga sem hann notaði. Ef þær voru almennt
ónákvæmar (eins og ritdómararnir halda fram) þá hlýtur það sama að
gilda ennþá frekar um þýðingu hans. Og það jafnvel þótt hann hafi