Skírnir - 01.04.1999, Blaðsíða 20

14
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
eigi hvort annað. Kaþólskir menn eiga sér verndardýrlinga, Mart-
in Lúther King átti sér draum og ef til vill eiga einhverjir athvarf í
himingeimnum. I þessum tilvikum er ekki um eiginlegan eignar-
rétt að ræða. Onnur dæmi eru á gráu svæði. Til dæmis er engan
veginn ljóst hvort verið er að tala um eignarrétt þegar sagt er að
andrúmsloftið sé sameign jarðarbúa, Islendingar eigi merkar mið-
aldabókmenntir, almenningur eigi rétt á að tína ber í óbyggðum
eða skólabörn eigi rétt á ókeypis kennslubókum.
Þegar talað er um eignarrétt á fiskveiðikvóta er mikilvægt að
gera grein fyrir því hvaða réttindi er um að ræða, því tal um eign-
arrétt getur merkt svo ótalmargt. Oftast nær má ráða af venju eða
hefð hvaða réttindi mönnum eru eignuð þegar sagt er að þeir eigi
þetta eða hitt. En þegar talað er um eign á kvóta sker hefð ekki
úr, þar sem venjur um efnið eru í mótun. Því er mikilvægt að gera
grein fyrir hvaða réttindi eru til umræðu þegar sagt er að ein-
hverjir eigi óveiddan fisk.
Ég tel nokkuð ljóst að enginn eigi fiskistofnana í hafinu í hin-
um þrengsta skilningi eignarréttar. Enginn hefur rétt til að eyði-
leggja þá, gefa þá eða ráðstafa þeim að vild. Ég tel líka nokkuð
ljóst að útgerðarmenn og íslenska þjóðin eigi verðmæt réttindi
yfir nytjastofnum kringum landið og það sé eðlilegt að líta á þessi
réttindi sem einhvers konar eignir, þótt þau séu það ef til vill ekki
í venjulegum lögfræðilegum skilningi. Lítum fyrst á eignarrétt al-
þjóðar yfir fiskistofnunum og síðan á rétt útgerðarmanna.
Helsta réttarheimild um eign alþjóðar á fiskistofnum í hafinu
kringum landið er áðurnefnd 1. grein laga númer 38 frá 1990 sem
kveður á um að nytjastofnar á Islandsmiðum séu sameign ís-
lensku þjóðarinnar. Því miður segir ekkert um það í lögunum
hvers konar sameign þeir eru, hvaða rétt þjóðin hafi.
Það er vafamál hvort þjóð getur átt verðmæti í skilningi eign-
arréttar (víðum eða þröngum) á annan hátt en þann að þau séu
ríkiseign. Eigi að fylgja eignarrétti einhvers konar heimildir til að
ráðstafa verðmætunum, eða taka ákvarðanir um notkun þeirra,
verður einhver að geta komið fram í nafni eigandans. Einhver
hlýtur að vera handhafi þeirra réttinda sem eigninni fylgja. Það er
tómt mál að tala um að þjóð hafi rétt til að ráðstafa verðmætum
nema taka fram með hverjum hætti hún má gera það. Einn kostur