Skírnir - 01.04.1999, Blaðsíða 51

SKÍRNIR
KVÓTAKERFIÐ: KENNING OG VERULEIKI
45
Siðferðilegt landslag fiskveiða
Margir fræðimenn hafa tilhneigingu til að aðskilja tæknilega um-
ræðu um hagstjórn og siðferðilega umræðu um réttlæti, ábyrgð
og jöfnuð. Þetta er m.a. áberandi í orðræðu hagfræðinga. Þó eru
hagfræðingar ekki á einu máli um þetta. Amartya Sen, Nóbels-
verðlaunahafi í hagfræði árið 1998, hefur lengi haldið því fram að
í allri hagfræði felist siðfræðileg afstaða (sjá t.d. Sen 1987). Nefna
má að þótt margir hagfræðingar gefi í skyn að hagstjórnartillögur
þeirra séu byggðar á vísindum einum saman og þær komi sið-
ferðilegum deilum ekkert við, leggja þeir hinir sömu gjarna of-
uráherslu á að segja mönnum hvernig veruleikinn eigi að vera. I
umræðum um fiskveiðistjórnun á Islandi hafa t.d. margir hag-
fræðingar tekið ríkan þátt í siðferðilegum deilum, hvort sem þeir
hafa verið meðvitaðir um siðræna afstöðu sína eða ekki (Agnar
Helgason og Gísli Pálsson 1998). Sen telur óskynsamlegt að af-
neita siðfræðinni eða leiða hana hjá sér. Þess í stað beri hagfræð-
ingum og öðrum fræðimönnum að vera sér meðvitaðir um þær
siðferðilegu forsendur sem felast í tillögum þeirra og þau áhrif
sem verk þeirra kunna að hafa. Sennilegt er að hagstýring sem
hefði sjónarmið Sens að leiðarljósi yrði bæði manneskjulegri og
árangursríkari en sú sem ráðið hefur ríkjum á Vesturlöndum síð-
astliðna áratugi.
Það virðist hafa komið mörgum formælendum kvótakerfisins
í opna skjöldu, að stór hluti landsmanna er mjög ósáttur við
markaðsvæðingu fiskveiðiréttinda og margar afleiðingar hennar,
sem hér hafa verið gerðar að umtalsefni. Oft er gripið til gildis-
hlaðinna merkimiða til að lýsa þeirri þróun sem átt hefur sér stað.
Orð eins og „sægreifar“, „kvótakóngar“ og „leiguliðar“ hafa sett
svip sinn á þjóðfélagsumræðuna. Erfitt hlýtur að vera að stjórna
fiskveiðum á skynsamlegan og árangursríkan hátt á meðan harð-
vítugar deilur standa um grundvallarforsendur þess kerfis sem
notast er við. Sátt meirihlutans um fiskveiðistjórnun er forsenda
þess að hún skili þeim vistfræðilega, hagræna og félagslega ár-
angri sem að er stefnt. í ljósi þessa er afar brýnt að komast að því
hvað það er sem fólk er ósátt við og hvers vegna. Einungis með
því að skilja eðli andmælanna verður hægt að laga kerfið að vilja