Skírnir - 01.04.1999, Blaðsíða 144
138
SVERRIR JAKOBSSON
SKÍRNIR
ungs, enda lýsa sögurnar þrætum tveggja íslendinga á sama hátt
og óvild milli Islendings og Norðmanns. Það er oftúlkun að túlka
fæðardeilu Egils Skallagrímssonar og fjölskyldu hans við ætt
Noregskonunga sem þjóðernistogstreitu, eins og Jesse Byock
hefur gert.143 Islendingar skrifa gjarnan um landa sína, menn sem
áttu jafnvel enn ættir hér á landi. Að upphefja afrek eigin forfeðra
hefur snert svipaða strengi í tilfinningalífi manna og þjóðernis-
kennd gerir á 20. öld. Eigi að síður eru aðskildar hugmyndir á
ferð.
Tilfinningin fyrir íslensku þjóðerni virðist sterkari í útlöndum
en heima. Menn með engilsaxnesk og þýsk nöfn koma fyrir í
Landnámu og Sturlungu, án þess að gerð sé grein fyrir þjóðerni
þeirra. Vilborg Ósvaldsdóttir, formóðir Haukdæla, er sögð af
ensku konungakyni. Það hefur þótt vegsauki, eins og að vera
komin af Kjarval írakonungi.144 Aðgangur að miðaldasamfélag-
inu var ekki bundinn kynþáttum. Einkum er torvelt að gera
greinarmun á íslenskum mönnum og norskum í samtímaritum.
Kaupmenn munu yfirleitt vera Norðmenn, einnig virðast þeir
hafa ráðið yfir tækni sem Islendingar gerðu ekki, t.d. hand-
boga.145 Þá má álykta að þeir sem ekki eiga ætt hérlendis séu
norskir, t.d. Ólaftur tottur, faðir Erlends lögmanns sterka.146 Jón
Jóhannesson áleit að Haukur Erlendsson, sonarsonur Ólafs, hefði
komist til mannvirðinga í Noregi „að líkindum að einhverju leyti
sökum hins norska ætternis síns“.147 Um sjálfsmynd Hauks höf-
um við allgóðar heimildir, þar sem hann rekur ætt sína víða í riti
143 Jesse L. Byock, „Egilssaga og samfélagsminni“, Islenska söguþingið 28.-31.
maí 1997. Ráðstefnurit I, 379-89 (bls. 380-81). Það eru og ýkjur hjá Kirsten
Hastrup er hún fullyrðir: „The entire literary activity of the thirteenth cent-
ury may be read as a more or less explicit wish to raise and maintain a consci-
ousness of the Icelandic prestations in the terra nova.“ Hastrup, „Defining a
Society," bls. 249.
144 Hermann Pálsson, Keltar á íslandi, Reykjavík, 1997, bls. 119-25.
145 Helgi Þorláksson, „Kaupmenn í þjónustu konungs“, Mímir, 13 (1968), 5-12
(nmgr. bls. 8).
146 Jón Þorkelsson, Nokkur blöð úr Hauksbók og brot úr Guðmundarsögu,
Reykjavík, 1865, iv-vi.
147 Jón Jóhannesson, íslendinga saga, 2 bindi, Reykjavík, 1956-1958, II, bls. 278.