Skírnir - 01.04.1999, Page 197
SKlRNIR
ENDURSKOÐUÐ ENDURSKOÐUN
191
brúttóþjóðartekjum samanlagðra EES-ríkja á ári hverju en flæði
vinnuaflsins er hins vegar aðeins minni háttar, jafnvel innan ESB.3
Á íslandi, sem annars staðar, hefur sókn nýfrjálshyggjunnar
falist í allsherjar markaðsvæðingu, útþenslu hlutafjármarkaðarins
í atvinnulífinu og einkavæðingu banka, opinberra fyrirtækja og
þjónustu. Markaðsvæðing sjávarútvegsins vegur eðlilega þyngst,
en hún er aðeins hluti af þessu heildarferli og hreint engin einka-
uppfinning íslenskra pólitíkusa. Með eflingu nýfrjálshyggjunnar
hafa hér orðið til „nógu sterk borgaraleg viðhorf til að sjálfar
undirstöður kerfisins féllu“, svo vitnað sé í orð Gunnars Smára
hér að framan, og allar breytingar á pólitík og hagstjórn hafa ver-
ið á einn veg: Valdið flyst frá pólitík til markaðar. Menn fylgja
hinni „ósýnilegu hönd“ markaðarins eins og um guðlega forsjá sé
að ræða. Ýmsir sem kalla sig félagshyggjufólk tala um markaðinn
eins og stéttarlega hlutlaust afl. Jón Baldvin Hannibalsson þakk-
aði sér til að mynda stundum persónulega margar þær breytingar
í átt til markaðsfrelsis, einkavæðingar og alþjóðlegrar markaðsað-
lögunar sem orðið hafa í landinu að undanförnu. En markaður-
inn er ekki hlutlaust afl. Markaðsvæðing og hnattvæðing okkar
tíma felur í sér endurlífgun hins hráa kapítalisma óheftrar sam-
keppni frá 19. öld, áður en þjóðríkin, fyrir tilverknað þrýstihópa
að neðan - ekki síst verkalýðshreyfingarinnar -, hófu að beisla
kapítalismann og þróa velferðarkerfið. Þrýstihóparnir sem ráða
úrslitum í frjálshyggjubyltingunni eru hins vegar aðrir: stærstu
fjármálafurstarnir, innlendir sem erlendir. Utkoma markaðsvæð-
ingar er óupplýst einveldi fjármálamarkaðarins.
Voru þjóðernissinnar varðveislusinnar f
Sem áður sagði hafa sagnfræðingar ekki verið leiðandi í uppgjör-
inu við bændastéttina og þjóðernishyggjuna. En sama uppgjör fer
þó vissulega fram í hinni faglegu umræðu þeirra. Þar hefur Guð-
mundur Hálfdanarson fremur öðrum gefið tóninn.
3 Heimildir mínar um hnattvæðingu eru einkum í norska ritinu Vardeger, 24,
1998, sem helgað er þessu efni.