Skírnir - 01.04.1999, Side 226

220
ÁSDÍS R. MAGNÚSDÓTTIR
SKÍRNIR
meta Rabelais og í seinni tíð hefur þeim fjölgað sem velta því fyrir sér
hvað hann hafi eiginlega átt við með þessum orðum og hver þessi merk-
ing sé.7 Guy Demerson álítur engu að síður að tal höfundarins um æðri
merkingu verksins sé ekki laust við stríðni.8 Martin A. Screech tekur í
sama streng og máli sínu til stuðnings nefnir hann þá athugasemd
Rabelais að varasamt sé að trúa túlkunum á verkum Hómers og Óvíds
því þær endurspegli ekki endilega hugsun höfundanna sjálfra. Þrátt fyrir
skýr hvatningarorð sé Rabelais þannig að vara merkingarþyrsta lesendur
við því að oftúlka verk sitt.9 Áskorun hans hljómar þó ekki aðeins sem
nauðsyn heldur birtist hún einnig sem svar við ásækinni spurningu
Panúrgs.
Andstæðan sem Rabelais dregur fram felur ekki í sér að yfirborði
hlutanna sé ætlað að fela hina dýpri merkingu þeirra; yfirborðið getur
þvert á móti hjálpað til við að draga hana fram eins og sjá má í hinu
merka riti Míkhaíl Bakhtíns um áhrif karnívalsins og hugmyndafræði
hennar í verkum Rabelais. Eins og Bakhtín bendir á snúast öll opinber
og viðurkennd gildi við í karnívalinu, þar er hið efra eins og hið neðra og
öfugt. Mikilvægi þessarar endaskiptu heimssýnar og hinnar grótesku
fagurfræði sem henni fylgir er óumdeilanlegt hjá Rabelais.10 Skatólógía -
saur og annar úrgangur sem tengist eðlilegri líkamsstarfsemi - er hluti af
þessari „hreyfingu niðurávið“ sem einkennir verkið og takmarkast ekki
einungis við ofuráherslu höfundar á óæðri enda mannslíkamans og hið
holdlega, heldur er hof hinnar heilögu Flösku neðanjarðar. Fullvíst er að
hinu mikla áti og gleðilátum sem eiga sér stað rétt fyrir fæðingu
Gargantúa er ætlað að minna á veisluhöld karnívalhátíðarinnar og sé lýs-
ingum höfundarins á magakveisu Gargamelu ætlað að vekja hlátur eða
viðbjóð tekst það vel. En er það eingöngu í því skyni sem Rabelais lætur
Gargantúa fæðast út um vinstra eyra móður sinnar í stað þess að fara
hina hefðbundnu neðri leið?
Þjóðfræðingurinn Claude Gaignebet er einn þeirra fræðimanna sem
fylgt hafa fyrirmælum Rabelais um það hvernig leggja skuli út af skáld-
sögunni á æðri veg. Það voru rannsóknir hans á skatólógíu og almennt
viðurkenndum „dónaskap“ í leikjum og munnmælasögum franskra
barna sem vöktu áhuga hans á sögu daganna, hefðum karnívalsins og
7 Stutt yfirlit yfir viðhorf franskra menntamanna til Rabelais má finna í riti Guy
Demerson: Frangois Rabelais. Fayard. París 1991, bls. 199-216.
8 Demerson: Frangois Rabelais, bls. 214.
9 Martin Andrew Screech: Rabelais. Cornell University Press. Ithaca, New
York 1979, bls. 129-30; Gargantúi, „Formáli höfundar".
10 Mikháíl Bakhtine: L’œuvre de Frangois Rabelais et la culture populaire au
Moyen Age et sous la Renaissance. Gallimard (Bibliothéque des Idées). París
1970.