Skírnir - 01.04.1999, Blaðsíða 141

SKÍRNIR HVERS KONAR ÞJÓÐ VORUISLENDINGAR ?
135
ur og Gautar og hefur það væntanlega aukið samkennd þeirra
sem þar hittust reglulega, einkum þó þegar bregðast þurfti við
ytra áreiti. Landinu var skipt í fjórðunga og sýslur, biskupsdæmi
og sóknir og hefur almúginn innan þessara eininga eflaust haft
einhverja samkennd. Höfðingjar, lærðir sem leikir, voru hins veg-
ar óbundnir af þeim skilum og því kemur ekki á óvart að þeirra
verði lítt vart í ritheimildum.
I upphafi 20. aldar tók það að skipta íslenska sagnfræðinga
máli að slá því föstu hvaða þjóð Islendingar tilheyrðu. Bogi Mel-
steð benti á að í fornritum væri orðið íslenskur notað andstætt
orðinu norrænn. Því væri ljóst að íslendingar töldu sig vera „ís-
lendinga, en ekki Norðmenn eða neina aðra þjóð“.130 Skoðun
Boga er rækilega studd með dæmum. Hann lét sig það engu varða
hvort þjóðarhugtakið hefði haft sömu merkingu á 10. öld og
þeirri 20. Hitt var brýnna, að sýna fram á að íslendingar hefðu
gert greinarmun á sjálfum sér og frændunum hinum megin við
hafið. í sama streng hafa aðrir fræðimenn tekið. Gunnar Karlsson
hefur beitt dæmi Boga strangri heimildarýni og telur elsta dæmið
um íslenska þjóðerniskennd vera vísu eftir Sighvat Þórðarson frá
11. öld. Hann tekur undir meginskoðun Boga, að íslendingar hafi
talið sig sérstaka þjóð en ekki Norðmenn sem byggju á íslandi.131
Þeir kölluðu sig íslendinga þegar í upphafi ritaldar. Það sýna skrif
Ara fróða um sögu byggðar á landinu og fyrsta málfræðiritið,
sem bjó „oss íslendingum stafróf“.132
í Hómilíubók eru Islendingar ávítaðir fyrir það að „[ljíkams-
losti á þessu landi er hafður í ræðum á meðal manna að gamni svo
sem ofdrykkja í Norvegi".133 íslendingar voru litlir drykkjumenn
og þótti „vant að vera í stórum samdrykkjum“ þegar þeir voru í
Noregi.134 Þeir voru óvanir ýmsu öðru. I Heimskringlu segir
130 Bogi Melsteð, „Töldu Islendingar sig á dögum Þjóðveldisins vera Norð-
menn?“, bls. 33.
131 Gunnar Karlsson, „Upphaf þjóðar á íslandi“, bls. 26-28.
132 íslendingabók, Landnámabók, bls. 3, 26; The First Grammatical Treatise, útg.
Hreinn Benediktsson, Reykjavík, 1972, bls. 206-208.
133 Homiliu-bók, bls. 212.
134 Ljósvetninga saga, Reykdcela saga ok Víga-Skútu (Islenzk fornrit, X), útg.
Björn Sigfússon, Reykjavík, 1940, bls. 127.