Skírnir - 01.04.1999, Blaðsíða 84
78
ÓSKAR BJARNASON
SKÍRNIR
verk lindarinnar fyrir lækinn" (DL, s. 99). Konrad Gíinther,
þjóðfræðiprófessor í Freiburg, þakkar Islandi fyrir hönd hins
germanska heims fyrir að hafa varðveitt það „hljóðfæri“ sem fær
„okkar dýpstu tóna til að óma“ en „því meir sem okkar gömlu
tónar vakna, þeim mun sterkar slær í æðunum meðfætt þjóðar-
eðlið. Aðeins þar liggja verðleikar þjóðarinnar, bæði fyrir sjálfa
sig og mannkynið allt“ (DL, s. 95). Hermann Nohl, uppeldis-
fræðiprófessor í Göttingen, er jafn hátíðlegur þegar hann segir að
lestur Thule virki sem „blóðgjöf á sjúkan líkama, eða öllu heldur
sem lækur þar sem við fáum þvegið úrgang og aumingjaskap úr
sálarkeröldum okkar“ (DL, s. 96). Ulrich von Hassell, sendiherra
í Kaupmannahöfn, notar svipað líkingamál um hina „heilögu
strauma" sem fært geti þjóðinni „heilsu og hreinleika" á ný (JI, s.
2). Rithöfundurinn Hermann Hesse trúir einnig á styrkjandi og
endurnýjandi mátt Thule en dregur í efa vilja og getu þjóðarinnar
til þess að nýta sér hann (DL, s. 104). Enginn tekur skýrt fram
hvaða markmiðum þessi þjóðmenningarlega „heilun" eigi að
þjóna nema Kurt Pastenaci, einn af leiðtogum Jungdeutscher
Orden, hægrisinnaðrar stjórnmálahreyfingar sem í voru 150.000
félagar, og ritstjóri samnefnds tímarits í Berlín:
Ef stór hluti þýsku þjóðarinnar er í þann mund að setja sér stjórnmála-
leg, efnahagsleg og menningarleg markmið sem hæfa betur hinu þýska
eðli en það ástand sem ríkir í dag, og ef það er hin norræna, germanska
braut sem þessi þjóðarhreyfing hefur valið, þá á Thule-útgáfan, og þau
áhrif sem hún hefur haft á margar leitandi þýskar sálir, þar stóran hlut að
máli. (JI, s. 14)
Orð þessi eru einkennandi fyrir samtímahugmyndir í Þýskalandi
um „mátt andans“. Ef við tækjum tilgátu Pastenacis trúanlega,
yrðum við að álykta sem svo að íslenskar fornbókmenntir hefðu
átt „stóran hlut“ í því að Weimarlýðveldið leið undir lok með
þeim afleiðingum sem það hafði fyrir mannkynið. En sögulegt
hlutverk bókmennta má ekki ofmeta og ekki heldur þátt Thule í
öllum þeim skrifum sem með einum eða öðrum hætti var ætlað
að grafa undan „því ástandi sem ríkti“ og setja þjóðinni markmið
sem samboðnari væru „þýsku eðli“. Þó er ljóst að Pastenaci er
alls ekki einn, meðal hægrisinnaðra menningar- og menntamanna