Skírnir - 01.04.1999, Blaðsíða 210

204
ÞÓRARINN HJARTARSON
SKÍRNIR
Þjóðernishyggja og lýðrœði
Hvernig sem þjóðríkin eru til komin setur hin efnahagslega
þróun spurningarmerki við framtíð þeirra. Þjóðríkið var áður
kjörland kapítalismans en fullnægir honum ekki lengur. Fram-
leiðslukerfi hans og markaður þenja sig út yfir landamæri þjóð-
ríkja. Það þarf að endurskoða hugmyndina um sjálfsákvörðunar-
rétt þjóða, segja Evrópusinnar.
Á hinn bóginn er hin 200 ára gamla óskmynd þjóðernissinna
ennþá sú að þjóðernisleg og pólitísk landamæri falli saman.
Raunsæismenn sjá að óskmyndin er a.m.k. ekki raunhæf nema
sem meginregla. Enda eru kröfur þjóða og þjóðbrota um þjóð-
réttindi sér til handa alls ekki bundnar við þær þjóðir einar sem
nú þegar hafa eða fara fram á algjört fullveldi og eigið ríki. Spurn-
ingin um meginregluna er samt jafn mikilvæg þó að undantekn-
ingar verði áfram til.
Ein spurning skiptir nokkru máli hér: Hversu heppileg er til-
vist þjóðríkja fyrir þróun lýðræðisins? Smith telur að þjóðríkin
muni lifa áfram, m.a. af því að þau séu ákjósanleg umgjörð lýð-
ræðis. Hann segir að lýðræði í þjóðríki grundvallist á sameigin-
legri sjálfskennd þegnanna sem aftur byggi á sameiginlegum
menningararfi, sameiginlegum hefðum og gildum, þar á meðal
pólitískri menningu.16
Þýski marxistinn Jurgen Habermas er nokkuð samdóma
Smith í þessu atriði. Hann bendir fyrst á að ekki aðeins hafi þjóð-
ernishyggjan skapað kjörland undir hagrænan kapítalisma heldur
einnig vögguna undir lýðræðið.
Þjóðernisstefnan lagði grundvöllinn að menningarlega og þjóðernislega
samstæðu samfélagi sem gerði það mögulegt að halda áfram að gera
stjórnskipunina lýðræðislegri frá lokum 18. aldar [...] þjóðríkið og lýð-
ræðið eru tvíburar, börn frönsku byltingarinnar [...]. Lýðræðisleg ferli
hafa hingað til bara virkað innan marka þjóðríkis.17
16 A. D. Smith. Nations and Nationalism in a Global Era, 1998, bls. 102-15.
17 Jiirgen Habermas. „Citizenship and national identity. Some reflections on the
future of Europe.“ Praxis International, 1992:1, bls. 1 og 9.