Jón á Bægisá - 01.04.1997, Page 43

Orð og ferðatöskur
Því lengur sem maður lifir, hugsaði ég síðar í lífinu, því vísvitaðra
virðist mynstrið vera sem kemur í ljós. Sé þetta saga Guðs, hólt ég,
þá þarf að bíða eftir henni [...] Höfundurinn snuðrar í gefinni sögu
sem kemur í ljós með tímanum. Höfundurinn skilar skýrslu um at-
burði. Það eru engar söguhetjur í gefinni sögu. Öll efni eru upphugs-
uð efni. Sjónarhornið er ótryggt. Höfundurinn er óhjákvæmilega
hluti sögunnar.
Höfundurinn getur ekki gert skýrslu um allt. Það er ekki nauðsyn-
legt að segja alla söguna. Það verður bara nóg til að útbúa óljósa
skissu af mynstrinu.
Allt að einu býst höfundurinn við ólgusjó. Allt verkið endar
kannski á gólfinu, í hrúgu á ný (bls. 71).18
í sjálfsleit sinni ferðast söguhetjan um ranghala textanna í von um
forskrifað handrit sem þeir virðast bjóða upp á. En þarna er aðeins
að finna óskýr teikn sem benda ekki í eina átt heldur margar og ólík-
ar. Þannig er íslenskur uppruni henni afar misvísandi bending, ekki
síður en sá sem kemur úr öðrum löndum Evrópu.
Söguhetjan dettur einnig ofan í kanínuholu landsins og snuðrar
þar eftir nokkru sem vegur þungt í sjálfsmynd íslendinga, þ.e. sam-
sömun þeirra við náttúru og landslag. Það er orðin goðsögn um
íslenska þjóðarímynd að hún einkennist hvað mest af samruna fólks
og náttúru, en samkvæmt goðsögninni rekur fólkið uppruna sinn til
náttúrunnar og landslagsins. Þessa goðsögn má lesa bæði í þjóðernis-
kenndri sagnfræði íslendinga og í ferðabókmenntum 19. aldar. Þessu
tengist einnig sú hugmynd að íslensk menning hafi orðið til á þjóð-
veldisöld, átt gullöld með ritun íslendingasagna en síðan legið í
dvala um sex alda skeið kúgunar Dana, þar til sjálfstæðisbaráttan
byrjaði með rómantíkerum 19. aldar. Enda segir í boðsbréfi um stofn-
un Hins íslenzka fornritafélags „að fornritin hafa jafnan verið dýrasta
eign íslendinga, á þeim er reist menning vor heima fyrir og orðstír
vor út á við“ (1927).19 Þessi goðsaga er undirrót þeirrar myndar af
hetjuskap og glæsileika sem er íslendingum löngu orðin að forskrift
sjálfsmyndar (sjá Jónas Kristjánsson, bls. 239). Jafnframt er goðsögn-
in hluti af menningu ferðalanganna og er þegar til staðar í því sem
18 Á frummálinu: „The longer you live, I thought much later in life, the more
deliberate the pattern that emerges seems to be. If it is God’s story, I consider-
ed, then it must be waited for. (...) The writer is a prowler in a given story that
emerges in time. The writer reports on incidents. There are no protagonists in
the given story. Any subject is a contrived subject. The point of view is
uncertain. The writer is necessarily part of the story.
The writer cannot report on everything. It is not necessary to tell the whole
story. There will be just enough to provide a faint sketch of the pattern.
In any case the writer expects rough seas. The entire work may find itself
on the floor in the end, again in shambles." (The Prowler, bls. 71)
19 Ég vil þakka Jóni Yngva Jóhannssyni fyrir að benda mér á þessa tilvitnun.
d JBapáá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
41