Jón á Bægisá - 01.10.2009, Page 49

Nei, ySar náS, ég kann lítií í ensku
um ungan sólguð,1 sem hefur sterlcari áhrif. Af samhenginu að dæma er
líklegt að hér hafi stuðlun ráðið vali þýðandans; hann hafi viljað nota orð
sem byrjaði á bókstafnum s. I heild nær Helgi vel utan um sólarmyndmál
frumtextans og hann kemur funanum í verkinu og kringum hinn unga
konung vel til skila.
Málið vandast hins vegar þegar kemur að frönskunotkun skálds-
ins, sem er afar áberandi þáttur í verkinu. Fyrsta skal þar nefna Katrínu
Frakkaprinsessu, sem birtist í 4. atriði 3. þáttar og aftur undir lok verksins
þegar hún er seld í hendur Hinriki. Hið fyrrnefnda atriði er glettnisleg
lítil sena sem gengur út á tungumálakennslu, en hefðarmeyin Alísa kennir
Katrínu nokkur orð í ensku að beiðni prinsessunnar. Þarna leikur Shake-
speare sér með sígilt stef; útlendinginn sem reynir að læra nýtt mál með
tilheyrandi mistökum og skondnum framburði. Raunar minnist Helgi
Hálfdanarson á það í athugasemdum sínum við verkið að sumir útgef-
endur telji „að Shakespeare hafi ekki samið þetta atriði“,2 3 en ítrekar að
þar hafi þeir þó ekkert haldbært fyrir sér. I frumtextanum er atriði þetta
allt á frönsku, utan þau orð er Alísa reynir að kenna prinsessunni. Helgi
kýs aðra leið, og þrátt fyrir að ómögulegt sé að slá því föstu hver ástæðan
er, þá má telja líklegt að þar hafi hann það í huga að ólíklegt sé að margir
íslenskir leikhúsgestir skilji reiprennandi frönsku. Astæðan hlýtur í það
minnsta að hafa með skilning að gera. Helgi velur að láta atriðið fara fram
á þremur málum — íslensku, ensku og frönsku. Katrín tjáir sig á frönsku,
en Alísa hins vegar talar íslensku:
KATRÍN Alice, tu as éte en Angleterre, et tu bien parles le langage.
ALÍSA Nei, Yðar Náð, ég kann lítið í ensku.
KATRÍN Je te prie, m'enseignez — il faut que japprenne á parler ...
Comment appelez vous la main en Anglais?
ALÍSA Höndin? Hún er kölluð hand
Svona heldur atriðið áfram og Helgi beitir einnig þeirri aðferð að láta Alísu
útskýra (þýða) orð prinsessunnar yfir á íslensku, með endurtekningum og
spurningum. Hér er komin upp flókin staða. Ef Katrín talar frönsku og vill
læra ensku, hvert er þá hlutverk íslenskunnar? Hvert er grunntungumálið,
samskiptamál kvennanna tveggja? Er þjóðerni þeirra ekki hið sama? Þegar
þriðja málið bætist við breytist þannig staða upprunalegu málanna tveggja,
ensku og frönsku. Franskan kemur víðar við í verkinu, til að mynda í sam-
1 Ibid., 3. forspjall, 6.
2 Helgi Hálfdánarson, „Athugasemdir“, 467.
3 Shakespeare, Hinrikfimmti, III.4,1 -6.
á JföœpÁiá — AF OG FRÁ, ÉG KANN EKKI NOKKURT ERLENT TUNGUMÁL 47