Jón á Bægisá - 01.10.2009, Qupperneq 110

Gauti Kristmannsson — Manfred Peter Hein
Sjötta og síðasta ljóðið sendi skáldið mér fyrir skömmu og er það óbirt enn
og birtist því fyrst í Jóni á Bœgisá eins og gerst hefiir reyndar áður, en ljóðið
,Aufruf aus dem Prado“ birtist t.d. í þremur þýðingum á íslensku ásamt
frumtexta í Jóni á Bœgisá (7/2003) áður en það kom út í bókinni AuJriJ?des
Lichts. Skáldið er enn að vinna úr goðsögnum Eddu og einnig „Völuspá".
Það er kannski ekki að furða að Ragnarök eru skammt undan við lok þess.
Það er einnig nokkuð sérstakt að þýskt skáld skuli yfirleitt hætta sér
inn á það jarðsprengjusvæði sem fólgið er í „germanskri“ arfleifð íslenskra
fornbókmennta, en þau hafa flest hver forðast hana eins og heitann eldinn
eftir misnotkun nasista á henni á sínum tíma. Hein hefur þó áreiðanlega
gert upp við þá hugmyndafræði, bæði persónulega og almennt í ljóðum
sínum og prósa. Hann getur því vel tekist á við þessa arfleifð og er kannski
að einhverju leyti frumherji á því sviði, eins og þegar hann var meðal fyrstu
rithöfunda að rita um flóttaraunir þýskra borgara úr austurhluta Þýska-
lands í kringum lok seinni heimsstyrjaldar. Bók hans Fluchtfáhrte kom
út árið 1999 og það var reyndar ekki fyrr en með bók Nóbelsskáldsins
Gúnters Grass Im Krebsgang (2002) að umræðan um þetta mál losnaði
endanlega við bannhelgi sína í Þýskalandi.
Mér var nokkur vandi á höndum við þýðingu ljóðsins þótt í sjálfu sér
sé það auðskildara en mörg ljóða Heins. Það er ort undir eftirlætisbragar-
háttum skáldsins, hækum og tönkum, sem kalla á tiltekinn atkvæðaíjölda
í línu. Það eru hins vegar einstök orð og fjölmerking þeirra sem eru snúin.
Titillinn virðist einfaldur, en leynir á sér. „Weltesche“ er samsett orð úr
„Welt“ og „Esche“, þ.e. heimur og askur. Fyrra orðið hefur sterka hefði í
þýskri menningu allt frá því að samsetningar eins og „Weltliteratur" og
„Weltbúrger“ urðu til og eigum við íslendingar samsvarandi orð í heims-
bókmenntir og heimsborgari. En „Weltesche“ er nýyrði og notað án greinis
í titlinum og væri einfaldast þýða það „Heimsaskur“, en eins og lesendur
sjá strax er hægt lesa það óskemmtilega vitlaust, örlítil stafavíxl og eitt t
þyrfti til. Það er í sjálfu sér engin ástæða til hlaupa frá orðinu og reyndar
væri hægt að bæta við ákveðnum greini til að útiloka allan mislestur. Mér
fannst þó að fremur væri við hæfi að nýta sér það orðalag íslenskt sem finna
má í Eddu þegar talað er um ask Yggdrasils og ákvað því að nota „Askur
heimsins“ þótt það sé ekkert nýyrði; textatengslin verða vissulega ljósari, en
vonandi ekki þannig að trufli. Þau eiga ekki að vera neinum dulin.
I ljóðinu eru nokkur orð sem glíma þarf sérstaklega við, bæði vegna
þess hvernig skáldið þvingar tungumálið í orðaröð og þess að merking ein-
stakra orða getur verið nokkuð óljós. Dæmi um þetta eru niederbrechender,
Tönen, Fluchtlinien og Atem. Eg fór þá leið að þýða fyrsta orðið með lýs-
ingarorðinu „niðurbrotnandi" þótt sú orðmynd sé vafalaust afar sjaldgæf
og finnist t.d. ekki í ritmálssafni Árnastofnunar á Netinu. En ég valdi
108
á — Tímarit um þýðingar nr. 13 / 2009