Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Blaðsíða 169

168
horn“ á félagslegan og náttúrulegan veruleika eins og hann leggur sig í
fortíð, nútíð og framtíð er ómögulegt. Því verðum við að nýta þær ólíku
gerðir sannleika sem við getum uppgötvað á stöðum sem enginn hefur fyrr
tekið eftir. Eins og bent hefur verið á sækist fók alltaf eftir nýrri þekkingu,
veröldin er of óljós og of flókin til að við getum skilið „fullkomlega“ nátt-
úruna og félagsleg sambönd, og náttúran heldur áfram að birtast okkur
í óvæntum myndum. Ég nefni til dæmis landfleka, ósongöt, bráðnandi
jökla, „dauð“ svæði í hafinu og retróveirur. (Fjallað verður nánar um þetta
atriði í fimmta kafla). Nýr sannleikur krefst nýrra gerða af vísindalegum
viðmiðum og aðferðum. Og áreiðanleiki nýrrar þekkingar er ekki háður
ástæðum þess að hennar var leitað.
Hér mætti nota hugtakið „málefnaleg afstæðishyggja“ (e. principled rela-
tivism) um sjónarhornsfræði og sterka hlutlægni, eins og Fredric Jameson
hefur gert.37 Sterk hlutlægni felur ekki í sér þá skoðun að allar þekkingar-
staðhæfingar séu jafngildar; hún felur ekki í sér þá skoðun að „allt gangi“,
eins og Paul Feyerabend sagði um aðferðafræði vísindanna.38 Hún felur
öllu heldur í sér það viðhorf að til sé „aðstæðubundin þekking“ (e. situated
knowledge), eins og Donna Haraway orðaði það.39 Með öðrum orðum felst
í henni sú skoðun að óhjákvæmilegt sé að fram séu settar algerlega ósam-
hljóða staðhæfingar um þekkingu og allar styðjist þær við óaðfinnanleg
sönnunargögn að mati höfundanna. Aðstæður þeirra sem setja staðhæfing-
arnar fram gera hvort tveggja í senn að efla og takmarka það sem þeir geta
vitað. Þessu til stuðnings má minna á að flestar rannsóknir í náttúruvísind-
um hafa „markmið“ á borð við bætt heilsufar, aukinn hagnað, skilvirkari
vopn, varnir gegn hlýnun jarðar, svo að eitthvað sé nefnt. En enginn telur
niðurstöður slíkra rannsókna ómarktækar af þeim ástæðum að markmið
þeirra snúast um mannleg málefni. Það er ólíklegra að vandamál afstæð-
ishyggju komi upp ef við getum jafnframt útilokað spurningar um vís-
indalega hluthyggju (e. scientific realism). Hvað ég á við með þessu verður
nánar útskýrt í fimmta kafla.
Er sterk hlutlægni of vestræn? Er hún of bundin við hvíta kynstofninn?
Vitanlega hefur sú þekking sem sett er fram í þessari bók orðið til á
ákveðnum tíma og stað í sérstökum tilgangi og innan þeirrar orðræðu
37 Fredric Jameson, „‘History and Class Consciousness’ as an Unfinished Project“.
38 Paul Feyerabend, Against Method, London: New Left Press, 1975.
39 Donna Haraway, „Situated Knowledges“. Hafa ber í huga að ritgerð Haraways þar
sem hún kynnti þetta hugtak var upphaflega viðbragð við The Science Question in
Feminism eftir mig, á fundi Kyrrahafsdeildar Ameríska heimspekifélagsins.
sanDRa HaRDing