Saga - 2012, Page 167

atvik eins og Dinashaway endurtæki sig í Írak. Bretar voru ekki
lengi að beita þá Íraka þungum refsingum sem streittust gegn þessu
nýja kerfi og hikuðu ekki við að beita eiturvopnum og byssukúlum.
Það var einmitt í Írak þar sem Bretar gerði tilraunir til að halda
uppi lögum og reglu úr lofti með því að varpa sprengjum á þorp þar
sem andstaða við aðgerðir þeirra hafði gert vart við sig. Það voru
því engir frelsisvindar sem Írakar upplifðu við innkomu Bretanna
heldur skelfileg birtingarmynd ofbeldis. Eins og einn Íraki orðaði
það við breskan fulltrúa: Það er tvennt sem ég óttast í þessum heimi:
Guð og dómsvald flugvéla (hakumat at tayarrat).6
Tveim árum eftir að Bretar „frelsuðu“ Íraka undan Tyrkjaveldi
voru Írakar búnir að fá nóg. Sumarið 1920 voru margir fundir
haldnir í moskum landsins, sérstaklega í suðurhlutanum þar sem
hernám Breta var rætt. Auk þess voru Írakar búnir að frétta af San
Remo-ráðstefnunni þar sem Þjóðarbandalagið hafði veitt Bretum
umboð (e. mandate) í Írak. Þetta umboð var í raun einungis ný leið til
að halda anda heimsvaldastefnunnar á lofti.7 Umræða þessi var að
miklu leyti leidd af klerkum sjíta og þar fór fremstur Ayatollah
Muhammad Taqi al-Shirazi frá bænum Karbala. Að lokum var
ákveðið að gera vopnaða uppreisn gegn hernámi Breta. Ayatollah
al-Shirazi birti fatwa, lagalegt álit, þar sem hann lýsti því að slík upp-
reisn yrði réttlætanleg þar sem hún kæmi í veg fyrir áframhaldandi
óréttlæti í Írak.
Uppreisnin stóð yfir í fjóra mánuði og endaði í október 1920.
Hún átti sér stað um allt land — meðal Kúrda og Túrkómana fyrir
norðan, meðal súnníta í Bagdad og meðal sjíta í suðurhluta lands-
ins. En aðgerð þessi var dýrkeypt. Yfir 10.000 Írakar létu lífið og
Bretar misstu 450 menn. Auk þess voru átökin kostnaðarsöm fyrir
breska ríkið, sem þurfti að greiða um 40 milljónir sterlingspunda
vegna þeirra. Það var sá liður, en ekki mannfallið, sem vakti
hneykslun og umræðu í breska þinginu.
Þó að Bretar ynnu þetta tiltekna stríð þá töpuðu þeir orrustunni
um hug og hjörtu Íraka. Traust Íraka á Bretum var farið; fyrir þeim
tengdist vera Breta í landinu hvorki frelsi né öðrum háleitum
markmiðum. Eða svo vitnað sé til orða eins leiðtoga ættbálks í
dúfan og hlassið 167
6 Sjá bók Toby Dodge, Inventing Iraq (New York: Columbia University Press
2003), bls. 131.
7 Fjallað er um San Remo-ráðstefnuna í bók Justins McCarthy, The Ottoman
Peoples and the End of Empire (London: Bloomsbury 2001), bls. 174–178.
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 167