Saga - 2012, Side 210

ation (University of Umeå 1991, bls. 7)). Ákvæði um barnavernd hafi áhrif á
hagi barna og breytingar endurspegli samfélagslega stöðu þeirra. Höfundur
lítur fyrst til Svíþjóðar og síðan til hinna landanna; heimildir hennar eru
einkum lög og tímarit um barnavernd.
Í brennidepli er samanburður milli Norðurlanda á skilgreiningum og
lausnum á vanda barnaverndar og breytingar á ábyrgð ríkisins. Höfundur
skiptir umfjöllun sinni í þrjú tímabil: fyrstu áratugi 20. aldar, miðbik aldar-
innar og loks síðustu áratugi, þó án skýrra tímamarka. Hún bendir á
hvernig sjónarmið breyttust frá því að líta á barnavernd sem aðstoð yfir í að
leggja áherslu á eftirlit og taumhald. Öll löndin lögfestu ný barnavernd-
arákvæði í upphafi eða á fyrstu áratugum 20. aldar. Danmörk, Noregur og
Svíþjóð settu öll tvenns konar lög á svipaðan hátt; annars vegar lög um fóst-
urbörn og hins vegar um siðferðilega veikluð og vanrækt börn sem voru tal-
in þarfnast enduruppeldis. Fyrrnefndu lögin áttu að draga úr barnadauða
og bæta að búnað fósturbarna en hinum síðarnefndu var ætlað að mæta ógn,
sem samfélaginu þótti stafa af slæmu uppeldi barna og einnig að vernda
vanrækt börn fyrir ólifnaði foreldra. Á þriðja áratugnum settu bæði Danir
og Svíar ein lög sem náðu til allra barna en Norðmenn fyrst árið 1953. Um
þróun löggjafar á Íslandi er því miður ekki fjallað með nákvæmum hætti.
Söderlind rekur hvernig aldursviðmið breyttust samfara þessum af -
skipt um. Í fyrstu lögunum miðuðust mörkin vegna eftirlits með fóstri við 7
ára aldur í Svíþjóð en í Danmörku og Noregi við 14 ára aldur. Öll löndin
ákváðu að hærri aldur gilti um börn sem talin voru siðspillt eða vanrækt. Í
Svíþjóð mátti halda börnum á stofnun til 18 ára og í Noregi til 21 árs aldurs.
Öll löndin hækkuðu aldursmörkin á næstu áratugum.
Umdeilt var hvort fósturheimili og stofnanir ættu að vera leyfisskyld. Í
fyrstu var aðeins kveðið á um slíkt í Danmörku. Hversu hægfara breytingar
í þá átt urðu annars staðar á Norðurlöndum telur Ingrid bera vott um veika
félagslega stöðu ungviðisins. Slæm meðferð barna í fóstri og á stofnunum
komst smám saman upp á yfirborðið og hélst það í hendur við endurskoðun
þessara mála. Hér skar Danmörk sig enn úr með því að innleiða fjölbreyttari
úrræði en hin löndin, m.a. almenna leikskóla. Um 1960 víkkaði verksvið
barnaverndar og hún tók nú m.a. til frítíma og vinnu barna. Jafnframt
minnkaði vægi stofnana og trú á fósturheimili jókst; Danir og Finnar notuðu
þó stofnanir talsvert áfram á sama tíma og hin löndin skáru þær niður.
Kaflinn byggist talsvert á rannsóknum annarra. Eins og oft vill verða eru
íslensk málefni lítt rædd og heimildir héðan vannýttar. Ekki er fjallað um
nokkur mikilvæg málefni svo sem ólíka afstöðu til taumhalds (t.d. vegna
ofnotkunar vímuefna) og til inngripa í forsjá foreldra. Höfundur telur að
löndin hafi, hvað löggjöf varðar, færst nær hvert öðru. Kaflinn varpar áhuga-
verðu ljósi á hve svipuð málefni barnaverndar á Norðurlöndum voru þrátt
fyrir ólíka útfærslu. Í lokin bendir Söderlind á að Svíar hafi lengi verið taldir
fremstir í velferðarrannsóknum en í barnaverndarlöggjöf hafi Norð menn aft-
ritdómar210
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 210