Saga - 2012, Síða 223

unnar og hafði þar áhugaverða stöðu. Hann var biskup sem fylgdi róttækari
stefnu en kirkjan og/eða prestastéttin í einu heitasta umræðuefni sögutím-
ans, sem einnig hefur víða skírskotun á okkar tímum. Þar er átt við
umræður um samband ríkis og kirkju. Höfundurinn virðist að sumu leyti
draga upp misvísandi mynd af viðhorfum sögupersónunnar í þessu efni.
Hann bendir réttilega á að Þórhallur hafi snemma verið fylgjandi aðskilnaði
en síðar séð ókosti fríkirkjufyrirkomulags og skipt um skoðun. Vart er
mögulegt að skilja ummælin öðruvísi en svo að biskupinn hafi gerst íhalds-
samari. Það er rétt að Þórhallur skipti um skoðun hvað varðar fyrirkomu-
lag kirkjumála í landinu, en hann varð róttækari! Framan af sá hann fyrir sér
fríkirkju sem hefði sama skipulag og þjóðkirkjan við aðskilnað. Síðar
aðhylltist hann fyrirkomulag þar sem hver söfnuður væri algerlega sjálf -
stæður og kirkjustofnunin leystist þannig upp í þeirri mynd sem við þekkj-
um hana.
Hjalti Hugason
Sveinbjörn Rafnsson, AF FORNUM LÖGUM OG SÖGUM. FJÓRAR
RITGERÐIR UM FORNÍSLENSKA SÖGU. Ritsafn Sagnfræðistofnunar
42. Ritstjóri Guðmundur Jónsson. Háskólaútgáfan. Reykjavík 2011. 187
bls. Útdráttur á ensku, heimilda- og nafnaskrá.
Í þessu riti er fjallað um tvær megingerðir ritheimilda, lög og sögur, í anda
klassískrar heimildarýni eins og hún hefur verið stunduð síðan sagnfræði
varð háskólagrein á 19. öld. Skipta má ritgerðunum í tvo hluta, annars vegar
þær sem varða lög en hins vegar þær sem varða sögur, og stjórnast efnis-
skipan bókarinnar af þessari skiptingu. Þvert á hina efnislegu skipan skipt -
ast ritgerðirnar svo í tvö horn hvað varðar lengd; tvær þeirra eru langar og
efnismiklar en tvær styttri og veigaminni. Hinar styttri greinar eru að veru-
legu leyti viðbrögð og andsvör við nýjum rannsóknum annarra fræði-
manna, en þó má finna í þeim efnisleg tengsl við hinar lengri ritgerðir sem
réttlæta að þær birtist hér saman.
Fyrsta og lengsta ritgerð bókarinnar fjallar „[u]m Kristinrétt hinn forna
og gerðir hans“ (bls. 11–82). Borin eru saman helstu handrit Kristinréttar í
Grágásarhandritum og sérstaklega litið til innskota eða viðbótargreina sem
ekki eru í öllum þeirra. Kemst höfundur að þeirri niðurstöðu að mörg þessi
innskot séu „mjög forn að uppruna og eldri en Kristinréttur hinn forni“ (bls.
25). Fyrir því færir hann ýmis rök; t.d. er í Kristinrétti að finna „bænda-
kirkjuákvæði sem gátu ekki vel samræmst viðhorfum sumra kirkjunnar
manna á 12. öld“ (bls. 31). Á hinn bóginn var „ýmsu í boðskap kirkjunnar á
ritdómar 223
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 223