Saga - 2012, Qupperneq 227

Arnþór Gunnarsson. Á AFSKEKKTUM STAÐ. Hólar. [Reykjavík] 2011.
222 bls. Myndir, kort og nafnaskrá.
Arnþór Gunnarsson skrifaði sögu Hafnar í Hornafirði, sem kom út í tveim-
ur bindum árin 1997 og 2000. Hann segir sjálfur að vinnan við heimildaöfl-
un til þeirrar sögu hafi vakið áhuga hans á munnlegum heimildum (bls. 7)
og nú er komin út hans fyrsta bók sem nýtir munnlegar frásagnir sem aðal-
heimildir. Á málþingi, sem haldið var nýlega í tilefni af fimm ára afmæli
Miðstöðvar munnlegrar sögu, kom skýrt fram að sagnfræðingar hafa hingað
til mest notað munnlegar heimildir til að krydda og skreyta umfjöllun sína
um sögulega viðburði. Úrvinnsla og skrif flestra sagnfræðinga byggjast
þannig langmest á hefðbundinni heimildavinnu, þar sem unnið er með
ritaðar og opinberar heimildir, en hér er farin önnur leið. Arnþór segir að
bók sinni megi skipa í flokk með svokölluðum endurminningaritum, sem
byggjast að miklu leyti á samspili skrásetjarans og manneskjunnar sem rifjar
upp endurminningar sínar og bókin fjallar um. Þá telur hann að sjá megi
skyldleika við samtalsbækur, sem eru af annarri tegund þeirra rita sem
kölluð hafa verið sjálfsbókmenntir (bls. 176). Hvorutveggja má til sanns
vegar færa en þó er þarna grundvallarmunur á. Endurminningarit og sam-
talsbækur, eins og reyndin er einnig um aðrar sjálfsbókmenntir, sjálfsævi-
sögur og dagbækur, snúast nær eingöngu um einstaklinginn sjálfan. Að
sjálfsögðu er hægt að nota slík rit sem heimildir á svipaðan hátt og munn-
legar heimildir, en úrvinnslan í sjálfum ritunum snýst venjulega ekki um
það sem felst í munnlegri sögu. Eftir seinni heimsstyrjöldina beindust sjón-
ir sagnfræðinga í auknum mæli að minningum fólks og um leið fór aðferð
munnlegrar sögu að ryðja sér til rúms. Viðurkenning á gildi munnlegra frá-
sagna og því gagni sem hafa mætti af þeim við sagnfræðirannsóknir hélst
einnig í hendur við tækniframfarir, sem m.a. fólust í tilkomu meðfærilegra
upptökutækja um miðja síðustu öld. Aðferðin og þar með hugtakið munn-
leg saga hefur verið skilgreint þannig að í því felist „að afla sögulegrar
þekkingar með viðtölum við fólk sem hefur tekið þátt í eða þekkir til þeirra
atburða sem verið er að rannsaka“ (Miðstöð munnlegrar sögu: http://
munnlegsaga.is/index.php?page=hvad-er-munnleg-saga). Aðferðin snýst
þess vegna ekki um sögu einstaklinga, eins og sjálfsbókmenntirnar gera,
heldur um það að endurskapa sögulegt samhengi tíma og rúms út frá hinum
einstaklingsbundnu heimildum. Þetta finnst mér Arnþóri takast mjög vel í
bókinni.
Þótt ofangreind skilgreining sé nokkuð skýr líta sumir svo á að það sé í
raun engin ein rétt aðferð til við munnlega sögu. Þá er líklega átt við að ekki
sé hægt að gefa nákvæmar leiðbeiningar um hvernig afla eigi hinna munn-
legu heimilda. Í félagsvísindum er algengt að nýta viðtöl við rannsóknir, en
við þau er misjöfnum aðferðum beitt. Þar sem ætlunin er að afla sértækra
ritdómar 227
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 227