Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 17

E i n u s i n n i va r …
TMM 2010 · 2 17
sögumanninn í sjálfheldunni að það er ekki bara í veruleikanum að dyr
opnast í þverhnípt bergið að baki manni þegar mikið ríður á. Því eins
og áður var nefnt hefur sögumaður samkvæmt samningnum jafn mikið
leyfi til að flækja söguþráðinn og honum ber skylda að halda honum til
haga. Og nú bregst hann við efagirni áheyrendanna með því að víkja
óvænt út af söguþræðinum þar sem Prins hefur villst frá mönnum
sínum í skóginum, þar sem Öskubuska flysjar rófur í bakgarðinum,
þar sem döpur Prinsessa speglar sig á svölunum, þar sem Kolbítur situr
mæddur í vegarbrúninni eftir að hafa verið rasskelltur af bræðrum
sínum – og hann segir eins og ekkert sé sjálfsagðara:
„Í klettaskúta þar suður frá býr sér hreiður fuglinn Gullinló …“
Um leið og hann mælir þetta, skotrar hann augum á áheyrendahópinn
og sér að hann hefur hitt í mark. Eftirvæntingin í andlitunum segir
honum að ekkert þeirra hafi heyrt um þennan furðufugl áður. Og nú
gefur sögumaður sér góðan tíma í að telja upp allt sem gerir þennan
fugl svo furðulegan; hann er með ljóst mannshár á brjósti, hann verpur
gagnsæjum eggjum, hann sækir ungum sínum fæðu í blágulan sól-
roðann sem bryddar klettana fyrst á morgnana, og hann syngur röddum
tveim og þær vindast hver um aðra eins og vafningsjurt um trjástofn,
upp kotvegg, upp hallarvegg, um vegarhlið … En þegar hann hefur
fangað áheyrendurna svona með útúrdúrnum um sinn nýskapaða Gull-
inló sendir hann fuglinn fljúgandi inn í söguna sem hann er að segja,
og hann lætur hann setjast á brotið vagnhjól í vegarbrúninni, á gullið
handrið svalanna, á slútandi þakskeggið í bakgarðinum, á laufgaða
grein í skóginum, þar sem hann tístir tvíraddað og léttir lund Prins eða
Öskubusku, Kolbíts eða Prinsessu áður en ævintýri þeirra heldur áfram
– og þá er sagan orðin sem ný í huga áheyrendanna. Sögumaður hefur
sýnt og sannað að það er hún/hann sem hefur alla þræði ævintýrisins í
hendi sér, að þræðirnir eru margþættari en nokkurn viðstaddan grunar,
að þótt það sé jafn gamalt tungumálinu þá er heimur þess enn ekki að
fullu kannaður.
„Einu sinni var …“ Ég efast um að til sé sá sagnahöfundur í nútím-
anum sem ekki stendur fullur auðmýktar andspænis þessum orðum.
Því það er sama hversu klár við verðum í að finna skáldsögum okkar
önnur upphafsorð (og það þekkja þeir sem reynt hafa að er ein mesta
þrautin sem nokkur höfundur stendur frammi fyrir), þau svífa ósýnileg
fyrir augum lesandans í hvert sinn sem hann hefur lestur nýrrar sögu,
taka af okkur orðið áður en við komumst að með nýjungina. Eins og
segir í tékkneska ævintýrinu sem okkur var flutt fyrir tæpum hundrað
árum af þýskumælandi gyðingi frá Prag og hefst í raun og veru svona: