Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 95

K r a t a áva r p i ð
TMM 2010 · 2 95
Thatchers, ekki þrátt fyrir markaðsvæðingu – heldur vegna hennar.
Bæta má við að slíkt hið sama virðist nú gerast víða um lönd, ekki síst á
Fróni. Ríkið verður að bjarga bönkum með skattfé, hrun þeirra virðist
afleiðing frjálsari markaðshátta og skattar hækka fyrir vikið.
Gray segir að markaðurinn búi ekki yfir sjálfvirkum samstillingar-
mætti. Vélar geta „regúlerað“ sig sjálfar en markaðurinn er engin
maskína. Markaðurinn er háður væntingum manna og því sé ekki hægt
að spá fyrir um þróun mála á markaði. Þau öfl sem ráða markaðnum séu
ekki vélræn öfl orsaka og afleiðinga. Hann segir réttilega um markaði:
„… they are figments of human imaginations and expectations“ (Gray,
2002: 197).
Ég held að það sé töluvert til í því sem þeir segja, hann og Stiglitz. Ég
er handviss um að ósamhverfniskenningin sé sönn og að markaðurinn
sé engin vél og því ekki sjálfsleiðréttandi. Þó má velta því fyrir sér hvort
Gray hafi á réttu að standa um það hvernig markaðskerfið varð til á
Bretlandseyjum en sú skoðun er ætttuð frá Karli Marx. Nefna má að
frjálshyggjumenn á borð við Friedrich von Hayek hafa gagnrýnt þessa
kenningu harkalega og segja að markaðurinn hafi vaxið friðsamlega sem
jurt væri (jurt þessi þurfti ekki ríkisvökvun) (t.d. Hayek, 1954). Vegna
vanþekkingar minnar á breskri hagsögu þori ég ekki að dæma um þetta.
En mig skortir ekki þor til að spyrja hvernig Gray telji sig vita að fjöl-
skyldan sé ein þeirra stofnana sem geri markaðinn mögulegan. Annað
er að hann virðist nánast gefa sér að menn kjósi heldur betri efnahagsleg
kjör en gott fjölskyldulíf. En ég vil segja honum til varnar að ef menn
vilja ekki almennt hámarka nytjar sínar er vandséð að markaðurinn
geti virkað sem skyldi. Það segir allavega Milton Friedman. Ef flestir
markaðsgerendur á hnattvæddum markaði hugsa um hámarksgróða
þá má ætla að fjölskyldan rústist, börnin alist ekki almennilega upp og
verði lélegur starfskraftur fyrir vikið.
Ég vil líka benda á að yfirleitt er tekjum ójafnar skipt í löndum þar
sem markaðurinn er hvað frjálsastur. Til dæmis er ójöfnuður mun meiri
í frjálshyggjuríkjum á borð við Bandaríkin, Nýja-Sjáland og Singapúr en
í kratabælum eins og í Finnlandi og Svíþjóð (t.d. Wilkinson og Pickett,
2009: 23). Sé tilgáta þeirra Wilkinsons og Picketts rétt þá má ætla að
ríkið þurfi að hreinsa pleisið eftir frjálshyggjupartíið því ójöfnuður
þess valdi auknu ofbeldi og lakara heilsufari. Þetta segja þau reyndar
nánast berum orðum, leiði lágir skattir og önnur frjálshyggjumennska
til aukins ójafnaðar þá þurfi að borga ójafnaðar-reikninginn síðar með
hærri sköttum (Wilkinson og Pickett, 2009: 246). Þannig staðfesta þau
skötuhjú kenningu Grays þó með óbeinum hætti sé.