Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 33

Í s l a n d , a n n o n ú l l
TMM 2010 · 2 33
ekki mætti persónugera vandamálin.30 Þessi ummæli hans festust í
minni landsmanna, „enda ítrekaði Geir þau við ýmis tækifæri“ eins og
Guðni Th. Jóhannesson bendir á.31 Eins og ég hef áður rætt er nánast
ómögulegt að fjalla um efnahagshrunið á Íslandi án þess að persónugera
vandamálin, t.d. ef kalla á einstakling til lagalegrar ábyrgðar fyrir hlut-
deild sína í falli bankanna. Og hvers vegna má ekki:
persónugera vandann úr því að sérhverjar ,framfarir‘ í samfélaginu voru pers-
ónugerðar af íslenskri valdastétt á meðan allt virtist leika í lyndi. En jafnvel þótt
enginn verði kallaður til ábyrgðar og þjóðarsátt skapist um að allt skuli grafið og
gleymt verður ekki hægt að ræða hrunið án þess að nefna til sögunnar einstak-
linga. Að minnsta kosti væri torvelt að gera nokkrum íslenska efnahagshrunið
skiljanlegt án þess að láta persónur koma við sögu. Í samfélagi þar sem allt virðist
byggjast á flokks- og fjölskyldutengslum var sjálf einkavæðingin persónugerð og
snerist um fátt annað en þéttriðin tengslanet og að viðhalda valdahlutföllum sem
voru ríkisstjórnarflokkunum þóknanleg.32
Höfundar 8. bindis rannsóknarskýrslunnar taka undir þetta sjón-
armið, því að þeir leggja áherslu á að ef takast eigi að: „byggja upp
öflugra samfélag [þurfi] öll íslenska þjóðin að draga lærdóma af hruni
bankanna og tengdum efnahagsáföllum. Mikilvægt er að leita sátta í
samfélaginu, en það mun ekki gerast nema þeir einstaklingar sem mesta
ábyrgð bera verði látnir axla hana“ (8:241). Af þessum orðum má ráða
að ekki sé hægt að gera upp íslenska efnahagshrunið án þess að pers-
ónugera vandamálin.
En skýrsluhöfundar láta ekki staðar numið við ábyrgð ákveðinna
einstaklinga. Ekki má persónugera vandamálin á kostnað félagslegrar
og menningarlegrar greiningar. Þetta er að mínu mati ein mikilvægasta
ályktun skýrslunnar og hún snýr að uppbyggingarstarfinu. Höfund-
arnir gera sér grein fyrir því að í uppgjörinu við hrunið verður í senn
að horfa til hins einstaka og hins almenna: „Ef einblínt er á sekt ein-
stakra manna er líklegt að við missum bæði sjónar á flóknu samspili
einstaklingsathafna við félagslega, menningarlega og efnahagslega þætti
og að við förum á mis við þá lærdóma sem draga þarf af svo miklum
atburðum“ (8:241).
Færa má fyrir því tvenns konar rök að að félagslega greiningin verði
að fylgja í kjölfar umfjöllunar um sekt einstakra manna. Almenna
greiningin er einfaldlega flóknari og tekur lengri tíma en sértækar
spurningar um einstaklingsbundna ábyrgð. Jafnframt má gera ráð fyrir
að ef raunverulegir gerendur hrunsins verði ekki dregnir til ábyrgðar
sé ólíklegt að samfélagið fari út í þá sársaukafullu sjálfskoðun sem þörf