Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 90

S t e fá n S n æ va r r
90 TMM 2010 · 2
jafnaðarmaður nútímans fara. En hvers vegna vill hann ekki tölta gróna
stígu hefðarkratismans? Vegna þess að hann óttast þá forsjárhyggju og
miðstýringardellu sem einkenndi fornkratismann. Sumir gengu svo
langt að segja sænska forsjárkratismann leiðina til nýrrar gerðar af
alræði þar sem fólkið beygði sig sjálfviljugt undir veldi kratismans (t.d.
Huntford, 1975). Það fylgir sögunni að einn helsti kennismiður sænskra
krata, Gunnar Adler-Karlsson, hafi sagt fyrir um fjörutíu árum að
Svíþjóð væri „fúnksjóns-sósíalískt“. Sænska ríkið stjórnaði efnahags-
lífinu í reynd þótt fyrirtækin ættu að heita einkarekin, landið virkaði
(fúnkeraði) sem sósíalískt samfélag. Og það væri harla gott, sagði sænski
erkikratinn. Fúnksjóns-sósíalisminn væri hinn gullni meðalvegur milli
kapítalisma og kommúnisma (Adler-Karlsson, 1967).
Þennan meðalveg vill frjálslyndi jafnaðarmaðurinn ekki fara. Hann
veit að vandi jafnaðarstefnunnar er m.a. sá að hún er ættuð úr vinstri-
sósíalisma. Upprunalega var lýðræðisjafnaðarstefna einfaldlega sú hug-
mynd að koma mætti á altækum sósíalisma með hægðinni, umbótum
og kosningum. Þessu hafnar frjálslyndur jafnaðarmaður, hann er ekkert
á móti einkaframtaki og markaðskerfi.
En það þýðir ekki að hann dýrki markað og auðvald, slíkt og þvílíkt
lætur hann frjálshyggjumönnum eftir. Honum þykir illt hvernig hug-
takið um frjálslynda jafnaðarstefnu hefur verið misnotað á Íslandi.
Hinn háværi hægriarmur Samfylkingarinnar talar eins og frjálslynd
jafnaðarstefna sé ekkert annað frjálshyggja með smá velferðarglassúr
og agnarskammti af pólitískri rétthugsun.3 Í ofanálag virðast margir
hægrikratar á Íslandi telja að jafnaðarmönnum beri að þjóna auðherrum.
Skömmu eftir að Björgvin Sigurðsson varð viðskiptaráðherra lýsti hann
því yfir í sjónvarpi að viðskiptaráðuneytið ætlaði að eiga nána sam-
vinnu við útrásarauðherra, ráðuneytið ætti að verða útrásarráðuneyti.
Jafnaðarmaðurinn fordæmir slíkt hjal og slíka hegðun.
Hann hallar sér fremur að Giddens og kenningum hans. Giddens
segir að ekkert þjóðfélag fái staðist nema borgurunum finnist þeir eigi
eitthvað sameiginlegt og eigi þátt í þjóðfélaginu. En verði ginnungagap
milli hinna ríku og hinna fátæku sé voðinn vís og ekki hægt að útiloka
alvarleg átök í slíku samfélagi. Mikill ójöfnuður geti beinlínis skaðað
efnahagslífið. Hæfileikar þeirra sárfátækustu nýtist ekki samfélaginu
því þeir fái ekki tækifæri til að sýna hvað í þeim býr (Giddens, 1998:
42). Velferðarríkið eigi ekki aðeins að vera öryggisnet heldur kerfi sem
nýtist öllum borgurum. Það eigi að vera kerfi félagslegra fjárfestinga,
fjárfestinga sem auki mannauð. Það sé ekki síst fjárfesting í menntun
sem auki þann auð (Giddens, 1998: 117).