Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 36

G u ð n i E l í s s o n
36 TMM 2010 · 2
Til þess er sá almenni lærdómur sem rannsóknarskýrslan birtir of
dýrkeyptur og raunar álitamál hvort Íslendingar hafa eitthvað lært af
hremmingum undanfarinna missera, eins og fram hefur komið.
Íslenska efnahagshrunið getur aðeins talist af hinu góða ef það var
óumflýjanlegt og ef skaðinn af hruninu hefði einungis vaxið fyrir hvert
ár sem það hefði dregist. Þá má spyrja sig hvaða afleiðingar það hefði
haft fyrir íslenskt samfélag ef fjármálakerfið hefði ekki lagst á hliðina
fyrr en 2010 eða 2012, ef það hefði áfram vaxið með þeim hætti sem það
gerði t.d. frá 2002 til 2008? Af lestri skýrslunnar sem rannsóknarnefnd
Alþingis sendi frá sér má gera því skóna að undirmálskreppan, sem hófst
fyrir alvöru 2007 með vanskilum á bandaríska fasteignamarkaðnum,
hafi fyrst og fremst flýtt fyrir hruninu. Líklega hefði ekkert dregið úr
vexti íslensku bankanna ef aðgangur á lánsfé hefði haldist stöðugur
næstu árin, slíkt var hvatakerfið innan þeirra, auk þess sem enginn
pólitískur vilji var fyrir því að flytja bankakerfið úr landi (1:31–32).
Ásgeir Jónsson, sem starfaði sem forstöðumaður greiningardeildar
Kaupþings á útrásarárunum og er nú í sömu stöðu í Arion-banka, lýsir
því vel í bók sinni Why Iceland? hvernig óraunhæfur vöxtur var helsta
markmið yfirmanna Kaupþings allt frá upphafsárunum, þótt slíkt hafi
líklega ekki verið tilgangurinn með skrifum hans.42 Segja má að hrunið
hafi legið í sjálfu þróunarstarfi bankans, en það hafi ekki komið berlega
í ljós fyrr en snemma árs 2006, þegar afleiðingarnar af hinni hóflausu
þenslu urðu loks sýnilegar.43 Þrátt fyrir þann lærdóm sem draga hefði
mátt af Geysiskreppunni44 héldu yfirmenn íslensku bankanna ótrauðir
áfram. Sem dæmi má nefna að 15. ágúst 2007, í upphafi lánsfjárkrepp-
unnar, er sagt frá því í fréttum að Kaupþing hafi undirritað „samning
um kaup á öllu hlutafé í hollenska bankanum NIBC fyrir um 270
milljarða króna“ (6:86), en skuldsett yfirtakan var skýrt dæmi um
áhættusækni eða öllu heldur áhættublindu bankans (6:103,106). Kaupin
voru Kaupþingi klárlega ofviða og var afstýrt þegar Fjármálaeftirlitið
hafnaði yfirtökubeiðninni í ársbyrjun 2008.
En hættan fólst ekki aðeins í óhóflegum vexti. Hún fólst einnig í
skuldsetningu eigenda bankanna (1.32) og óeðlilega greiðum aðgangi
þeirra að lánsfé í bankanum sem þeir áttu, „að því er virðist í krafti
eignarhalds síns“ (1.32). Sömu sögu er að segja um einkavæðingu ýmissa
sparisjóða, en grafið var undan rekstri þeirra rétt eins og bankanna með
óviturlegum lánveitingum, fyrirgreiðslu til tengdra aðila og krosseign-
artengslum.45 Svipað var uppi á teningnum þegar bótasjóður trygginga-
félagsins Sjóvár var notaður til þess að greiða erlendar skuldir eigenda
þess í Milestone og viðskiptafélaga þeirra, auk þess sem eigendurnir