Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 57

H r y l l i n g u r ! H r y l l i n g u r ? Va m p ý r a n g e n g u r l a u s
TMM 2010 · 2 57
því þrátt fyrir að mikið sé lagt uppúr hetjulegum aðförum og glamúr –
en líkt og í myndunum um vampýrubanann Blade er mikil áhersla lögð
á glæsileika (dálítið síðkápukenndan, í anda Matrix-myndanna) – þá er
yfirbragð þeirra myrkt og áhersla lögð á að þetta sé heimur óvætta.
Enn annað sem gerir Undirheima-myndirnar áhugaverðar í þessu
samhengi er einmitt staða skrýmslisins. Almennt er ljóst að þegar
skrýmslið, vampýran, verður að aðalsöguhetju og jafnvel sögumanni
verks, þá breytist viðhorfið og verður jákvæðara, bækur Rice eru gott
dæmi um þetta. Þær voru þó fyrst og fremst hrollvekjur. Í bókum
Meyers og Harris eru kvenhetjurnar mennskar og í vampýruskólabók-
unum eru þær ekki nema hálfvampýrískar (önnur bókstaflega, hin sem
nemi). Ólíkt þessu er Buffy, svo við tökum hana aðeins með, í raun nær
skrýmslinu en manneskju, vegna óvenjulegra krafta sinna. Undirheim-
arnir og Buffy standa þó nær hrollvekjunni en skvísu/unglingabækurnar
sem flækir enn málin. Kannski það sé bara eðlilegt að vampýran, sem
er umfram allt vera á mörkum – lifandi og dauða, guðs og manns,
dýrs og manns, jafnvel konu og manns því vampýran er alltaf dálítið
hinsegin – hafi hér tekið yfir nýjar markalínur, þær sem liggja milli
bókmenntagreina en þó aðallega milli hefðbundinna skilgreininga á því
hvað telst vera skrýmsli og hvað ekki.35
Segja má að vampýran sé því, og hafi reyndar alltaf verið, sérlega
áhugavert tæki til að kanna ýmis mörk og þannig hefur hún verið notuð
í gegnum tíðina í skáldskap og fræðum.36 Fyrir utan að vera notuð sem
tákn þeirra sem eru á einhvern hátt utangarðs í samfélaginu – eins og
gyðingar í Nosferatu og gotharar í Lost Souls – þá hefur vampýran líka
verið notuð á listrænan hátt til að kanna mörk drauma og veruleika,
eins og mynd Dreyers, Vampyr (1932), og ýmis verk myndlistarinnar
(Vampýra (eða Ást og sársauki 1894) Edward Munch og Martröð
(1781) Henry Fuseli) eru þekktustu dæmin um.37 Hinsegin undirtónar
vampýrunnar hafa sömuleiðis iðulega verið nýttir og þá aftur í sam-
hengi við ofsótta jaðarhópa.38
Þrátt fyrir að þessar nýju vampýrur virðist á einhvern hátt léttvægari
en fyrirrennarar þeirra – en ástarsagan hefur löngum þótt enn ómerki-
legri en hrollvekjan, og þá er mikið sagt – þá er ljóst að í þessum verkum
er enn unnið með þessi mörk hins viðurkennda. Eins og áður hefur
komið fram er þetta hvað greinilegast í bókum Harris og að nokkru
leyti í Ekta blóði, en þar er gengið nokkuð langt í því að líkja vampýrum
við ofsóttan minnihlutahóp, með tilheyrandi andstæðingum fullum af
trúarofstæki. En það má líka sjá þetta allt í einfaldara ljósi og halda því