Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 113

TMM 2010 · 2 113
Valur Gunnarsson
Hrunið og uppgjörið
við nasismann í þýskum
bókmenntum
Eitt af því undarlegasta af hinu mörgu undarlegu við nasismann er
hvernig þjóðin hélt áfram að trúa eftir að ljóst var að stríðið var tapað.
Í síðasta lagi sumarið 1943, eftir hamfarirnar við Stalíngrad og Kúrsk,
hefði flestum átt að vera ljóst að spilið var búið. En áfram héldu þeir þó á
meðan hver þýska borgin á eftir annarri var lögð í rúst. Sálfræðingurinn
Robert Edwin Herzstein gekk jafnvel svo langt sem að kalla bók sín um
áróðursvél nasista The War That Hitler Won,1 svo áhrifamikill fannst
honum áróðurinn vera.
Áróðursvél Göbbels hélt áfram að gera fréttamyndir sem töldu fólki
trú um að allt væri samkvæmt áætlun, jafnvel þegar Rússarnir stóðu
við borgarmörk Berlínar. Áróðurinn hafði vafalaust sín áhrif á að
þjóðin trúði foringja sínum sama hvað á dundi. Rithöfundar sem lifðu
tímabilið bjóða þó upp á örlítið aðra sýn.
Í Blikktrommunni sem kom út árið 1959 segir Günter Grass (f. 1927):
Það breytist svo margt á tveimur, þremur árum. Að vísu var teppasláin enn á
sínum stað og í húsreglunum stóð: Teppi má banka á þriðjudögum og föstu-
dögum, en báða dagana heyrðust fá högg og þá fremur laus: Hitler var kominn
til valda og nú fjölgaði ryksugum á heimili fólks.2
Á sama tíma og nasistar eru að komast til valda í Þýskalandi gerir sögu-
persónan Óskar sér það að leik að brjóta búðarglugga og bíða síðan
eftir að vegfarendur falli í freistni og steli úr búðinni.3 Flestir gera það.
Boðskapurinn hér er líklega sá að venjulegt fólk er oftast reiðubúið til
þess að brjóta af sér ef tækifæri gefst, svo lengi sem eitthvert glingur