Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 138

D ó m a r u m b æ k u r
138 TMM 2010 · 2
stífur kennari, en hafði mikinn metnað og lenti í ýmsum útistöðum við menn,
meðal annars Terka rektor, eins og vel er dregið fram í bókinni. Sú virðing sem
Halldór Kr. naut var ekki síst sprottin af því að hann var síðasti ábyrgðar-
maður Fjölnis, bar meðal annars ábyrgð á lokaheftinu sem geymdi kvæði og
sögur Jónasar Hallgrímssonar. Þeir Jónas voru kunningjar, þó ekki væru þeir
nánir. Jónas orti meðal annars um hann gamankvæði, nokkuð kaldranalegt,
„Dóri litli dreptu yður …“ þar sem hann „leggst á kalið eyra“. Mynd Halldórs
yfirkennara er sannfærandi í bók Helga, rímar vel við heimildir en honum
tekst að gæða hann lífi og sérkennum. Saman ná feðgarnir utan um lungann af
íslenskri borgarastétt; þeirra sem valdið hafa og þeirra sem munu landið erfa.
Fyrir utan stétt og stöðu þá hentar Móritz Halldórsson líka ágætlega sem
sögumaður því hann hvarf að mestu leyti úr íslensku samhengi eftir að hann
hrökklaðist frá Danmörku vestur um haf eftir að hafa setið í tukthúsi fyrir
afbrot í starfi sínu sem læknir. Saga hans er út af fyrir sig merkileg; eins og svo
margra er það saga um andstæður upplags og veraldargengis, mikils metnaðar
og brostinna drauma. Móritz var áberandi meðal Íslendinga í Danmörku, var
einn Velvakanda-manna sem svo voru kallaðir og börðust fyrir aukinni sið-
væðingu á Íslandi og gagnrýndu mjög hart embættismenn og ýmsa valdamikla
pósta á Íslandi. Á tímabili virðist Móritz hreinlega hafa verið einn lykilmanna
þessa félagsskapar í Kaupmannahöfn, mjög orðaður við þingmannsframboð og
veraldlegan frama. Þeim mun meira varð fall hans, en svo virðist sem hann
hafi að einhverju leyti tapað áttum og dómgreind árin fyrir handtökuna, og er
af því löng saga sem ekki verður rakin hér, en vísa má í hinar bráðskemmtilegu
bækur Þorsteins Thorarensen um aldamótin, Gróandi þjóðlíf og Móralskir
meistarar. En vel má gera sér í hugarlund hin þungu spor Halldórs Kr., yfir-
kennarans siðprúða, þegar hann siglir utan og gengur á milli valdamanna til
þess að biðja um vægð fyrir hönd síns efnilega en fallna sonar.
Sú staðreynd að Móritz hneigist til náttúruvísinda og læknastarfs skiptir líka
máli því það leiðir hann á fund skemmtilegustu persónu sögunnar, Jóns
Hjaltalíns landlæknis. Jón Hjaltalín, fæddur 1807 og jafnaldri Jónasar Hall-
grímssonar, var stórmerkur vísindamaður og frumkvöðull á sínum tíma.
Hann stofnaði meðal annars mikla vatnslækningamiðstöð í Klampenborg,
skammt fyrir utan Kaupmannahöfn, þangað sem margir fara enn á baðströnd
eða á Bakken í Dyrehaven rétt hjá. Að einhverju leyti virðist sem enn lifi á
Klampenborg hugsjón Hjaltalíns landlæknis um lækningamátt vatnsbaða, sem
er skemmtilegt og sýnir framsýni hans. Þegar Hjaltalín varð landlæknir flutti
hann heim, og kemur vel fram í sögunni hið erfiða hlutskipti vísindamannsins
að búa í svo frumstæðu þjóðfélagi og hafa sálufélaga fáa. Hjaltalín gegnir lykil-
hlutverki í morðrannsókninni sem vindur upp á sig, er á stundum eins og
Sherlock Holmes og dr. Watson er þá hinn bókhneigði alþýðumaður og lög-
regluþjónn Jón Borgfirðingur. Raunar er það Jón Borgfirðingur sem með
glöggskyggni sinni beinir rannsókninni inn á óvæntar brautir, og Móritz er svo
eins konar lærlingur í hópnum með körlunum, þriðja hjól sem nemur og með-
tekur – rétt eins og lesandi.