Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Blaðsíða 99

K r a t a áva r p i ð
TMM 2010 · 2 99
Förum nú norður og austur á bóginn, til Chíle þar sem Chicagostrák-
arnir frjálshyggjusinnuðu réðu lengi ríkjum. Eftir sjö ára róttæka frjáls-
hyggjutilraun fór chíleski efnahagurinn á hausinn; árið 1982 dróst hag-
kerfið saman um 13,7% og fimmti hver verkamaður missti vinnuna. Þá
skipti Pinochet einræðisherra um gír, tók upp blandaðan markaðsbúskap
með góðum árangri (t.d. Stiglitz, 2002: 114). Jafnaðarmenn sem tóku
völdin eftir daga Pinochets komu á velferðarkerfi á nýjan leik án þess
að efnahagskerfið biði tjón af. Svo farsæl hefur tuttugu ára stjórn þeirra
verið að nú hefur OECD boðið Chíle inngöngu og viðurkennt með því
að landið sé ekki lengur vanþróað. Lula Brasilíuforseti fylgir svipaðri
stefnu, lætur markaðinn ráða miklu um leið og ríkið vinnur skipulega
að því að draga úr ójöfnuði og bæta kjör hinna fátækustu. Landið er
ekki lengur það land heimsins þar sem ójöfnuður er mestur og um leið
er hagvöxtur allmikill (en Brasilíumenn njóta olíuauðs).13
Flytjum okkur nú um set, norður á bóginn til BNA. Ekki hefur
markaðsvæðing síðustu áratuga verið Bandaríkjamönnum til góðs.
Framleiðnin mun hafa aukist meir á ríkisþátttökuskeiðinu 1945–1980
en á markaðsvæðingarskeiðinu 1980–2008. Þess utan urðu engar
kreppur á fyrra skeiðinu. Auk þess hefur almenningur lítið séð af
hagvexti undanfarinna þrjátíu ára, fyrir kreppu sýndu rannsóknir að
meðalkaninn þénaði engu meira á unna klukkustund en hann gerði
fyrir þrjátíu árum. Öðru máli gildir um hina ríku, þeir hafa grætt á tá
og fingri. Til að gera illt verra er framleiðni á hverja unna klukkustund
orðin minni þar vestra en í sósíalistabælum á borð við Ítalíu og Frakk-
land (t.d. Krugman, 2007 og Giddens, 1998).
Í þessu samband má nefna að Richard Wilkinson og Kate Pickett
vitna í rannsóknir sem eiga að sýna að bein fylgni sé milli tekjujöfn-
uðar og félagslegs hreyfanleika. Í Bandaríkjunum er tekjum ójafnar
skipt en í Bretlandi og félagslegur hreyfanleiki er líka minni. Tekjum
er mun jafnar skipt í Kanada og Þýskalandi en í fyrrnefndu löndunum
og félagslegur hreyfanleiki mun meiri. Á Norðurlöndum er tekjum enn
jafnar skipt en í Kanada og Þýskalandi og félagslegur hreyfanleiki að
sama skapi meir. Því jafnar sem kjörum er dreift því auðveldara er að
komast áfram í samfélaginu (Wilkinson og Pickett, 2009: 160). Athugið
að markaðurinn er talsvert „frjálsari“ í BNA og Bretlandi en í hinum
löndunum sem nefnd eru. Samt (eða þess vegna) er stéttskipting meiri í
þessum löndum.
Einu verulega velheppnuðu dæmin um frjálshyggjuríki sem ég þekki
eru borgríkin Singapúr og Hong Kong. En þau njóta þess líklega að vera
laus við dreifbýlið. Þorvaldur Gylfason segir að borgir séu til muna hag-