Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Blaðsíða 17

TMM 2009 · 3 17
K a d e r A b d o l a h
minningarathöfn um hina látnu fjörutíu dögum síðar, í febrúar. Þá fóru fleiri
út á göturnar og fleiri féllu fyrir kúlum lögreglu. Fjörutíu dögum eftir það var
minningarathöfn um febrúarfórnarlömbin og þá féllu enn fleiri. Þannig stig-
magnaðist reiðin í þjóðfélaginu og í byrjun árs 1979 flúði keisarinn land.
Nokkrum dögum síðar sneri æðstiklerkurinn Khomeini heim úr útlegð.
Mörg öfl höfðu lagst á eitt til að velta keisaranum án þess þó að nokkur vissi
hvað ætti að gerast næst. Ekki leið þó á löngu áður en æðstiklerkurinn náði að
bola kommúnistum og öðrum fylkingum út í kuldann og setti á laggirnar ísl-
amskt ríki, eftir sinni eigin túlkun á Kóraninum.
Þar með er eins og allt umturnist. Karlmenn láta sér vaxa skegg og reyna að
taka hver öðrum fram í trúrækni og hollustu við ríkið. Aga Djan gengur enn
með sinn vestræna hattkúf og reynir að halda í horfinu. Þetta verður til þess að
kaupmennirnir á basarnum líta ekki lengur upp til hans sem leiðtoga. Hann er
ekki nógu róttækur.
Nýir menn eru skipaðir í stöður bæjarstjóra og dómara. Þegar á þarf að
halda getur Aga Djan ekki lengur kippt í þá spotta sem hann taldi sig eiga vísa;
jafnvel þó að líf liggi við, líf einhvers nákomins. Aga Djan, tákngervingur hins
gamla tíma, holdgervingur hófseminnar, er völdum rúinn. Honum eru allar
bjargir bannaðar. Allt þjóðfélagið er á hvolfi. Fólk afneitar fjölskyldu og vinum
ef þeir þóknast ekki trúræðinu. Hollusta við ofstækið verður vísasti vegurinn
til velferðar.
Fjölbreytileikinn og breyskleiki mannanna í allri sinni fegurð höfðu fengið
að njóta sín í húsi moskunnar. En breyskleikinn rúmast ekki í heimsmynd
æðstaklerksins Khomeinis. Þar leyfist manninum ekki að mistakast. Aga Djan
segir við konu sína:
Við stöndum frammi fyrir greinilegri kúvendingu í hugsunarhætti fólksins. Það
gerast atburðir sem væru óhugsandi undir venjulegum kringumstæðum. Fólk er
reiðubúið að gera hræðilegustu hluti. Líttu bara í kringum þig, allir hafa breyst. Allir
eru óþekkjanlegir og þegar nánar er að gáð er óvíst hvort menn hafi verið að setja
upp grímuna eða einmitt að taka hana ofan. (Bls. 330–331)
Ofan í þetta blandast firringin sem fylgir stríðinu við nágrannaríkið Írak. Þar
hófst það sem Magnús Þorkell Bernharðsson Miðausturlandasérfræðingur
hefur kallað stofnanavæðingu píslarvættisins. Menn voru markvisst ráðnir til
þess að deyja á vígvellinum, hlaupa með sprengjur um sig miðja inn í víglínur
Írakanna. Mannslíf voru skotfæri íranska hersins. Eftir átta ára blóðbað lýstu
bæði Khomeini og Saddam Hussein yfir sigri, en báðir höfðu tapað. Ekkert
hafði unnist. Landamærin voru óbreytt og leiðtogar beggja landa sátu sem
fastast.
Þeir sem höfðu barist gegn keisaranum snerust fljótt gegn æðstaklerkinum
og andspyrnan hélt áfram. Höfundur Húss moskunnar tók þátt í andspyrnu-
hreyfingunni þar til hann flúði land árið 1985 og fékk hæli í Hollandi þremur
árum seinna. Margir vina hans voru fangelsaðir og teknir af lífi. Fornöfn
tveggja þeirra tók hann síðar upp sem höfundarnafn: Kader Abdollah.
TMM_3_2009.indd 17 8/21/09 11:45:28 AM