Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Side 141

TMM 2009 · 3 141
Á d r e pa
þegar höfundurinn fæðist og lítil hætta á að hann sé svo nálægur því að hann
sé blindur á alla lesti þess og vankanta.
7. En þó að Ísland sé væntanlega ekki lengur „ættarsamfélag“ eimir enn eftir af
hugsunarhætti þess og ein rökleiðsla úr ættarsamfélaginu er þessi: sá höfundur
sem skrifar um ættingja sína hlýtur að sjálfsögðu að standa með þeim og verja
orðstír þeirra sem er þá jafnframt hans eigin. Slík rökleiðsla fellur þó síður að
sjálfsvitund nútímans og ekki þarf að leita langt að höfundum sem telja sér alls
ekki skylt að verja heiður ættarinnar heldur skrifa fremur í þeim tilgangi að
„jafna um“ ættingja sína, eins og dóttir leikkonunnar Joan Crawford. Algeng-
ara er þó sem betur fer að höfundar leiti fremur sannleikans og segi kost og löst
á eigin fólki. Það ætlaði höfundur Vonarstrætis sér í sinni skáldsögu.
8. Á hinn bóginn er sjónarhorn Vonarstrætis einnig bundið að mestu við
aðalpersónurnar, aðallega Theodóru Thoroddsen. Það getur valdið því að hún
stjórni sjónarhorni lesenda einnig, einkum ef þeir gæta sín ekki. Hvers vegna
var sjónarhorn svona takmarkað í þessari sögu? Því er ekki auðvelt að svara
skynsamlega nema á þann fremur ódýra hátt að höfundurinn sjálfur er hand-
genginn takmörkun sjónarhorns og fannst það aga söguna en á þeim sömu
forsendum gerist sagan mestöll árið 1908. Ætlunin var ekki að rekja sögu þess-
ara hjóna heldur einnar tiltekinnar utanlandsferðar þeirra til Kaupmanna-
hafnar. Þessi tiltekna utanlandsferð reynist þó leiða að ýmsu öðru og í raun
felur hún í sér aðra og miklu víðfeðmari sögu. Flestir skáldsagnahöfundar trúa
því eflaust að í sögu sem bundin er við stað og tíma megi einmitt fanga
almennan og víðfeðman sannleik; það er ein forsenda iðju þeirra. Skáldsaga
getur verið list hins smáa og þar er þá reynt að láta fremur einfalda sögu um
eina miðaldra konu sem fór til útlanda frá tólf börnum árið 1908 snúast um
Ísland, frelsi, sjálfstæði, hjónaband, uppreisn, ást, sorg, keppni, framfaratrú,
stjórnmálamenningu og þá djúpu hryggð sem skapast af því að maðurinn er
aldrei einn en þó alltaf einn.
9. Þar sem sjónarhorn er takmarkað í Vonarstræti og Theodóra þar með mjög
fyrirferðarmikil í frásögninni gefur augaleið að sjónarmið beggja aðila í deil-
unni um millilandafrumvarpið fá ekki jafnt vægi. Þar með er þó ekki sagt að
lesendur séu knúnir til þess að falla fram og tilbiðja söguhetjurnar heldur gæti
nákvæmur lestur sögunnar leitt í ljóst veigamikla skapbresti og galla þeirra
beggja. Gunnar Karlsson kallar Vonarstræti „hetjusögu“ en ekki er víst að
nákvæmari lestur á bókinni staðfesti þá túlkun hans. Höfundinum sjálfum
finnst sagan þvert á móti rituð undir þeirri stefnu að pólitískar „hetjur“ séu oft
hversdagslegt fólk með jarðbundnar sorgir og þrautir. Margir lesendur hneigj-
ast að vísu til að standa þétt með aðalpersónum í bókum sem þeir lesa og láta
galla þeirra lönd og leið; það hefur líka hent með Vonarstræti.
10. Óneitanlega er höfundi sem ætlaði sér að setja saman skáldsögu nokkur
TMM_3_2009.indd 141 8/21/09 11:45:39 AM