Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Page 33

M á n a s t e i n n , M u n c h o g e x p r e s S J Ó N i s m i n n
TMM 2015 · 1 33
hans eins og kvikasilfur, rautt sem varir hennar, rautt sem mótorhjólið hennar, rautt
sem ólgandi blóð hans.
Og rauður litur klútsins er eini liturinn sem skiptir hann máli í nótt, rauð er veröld
hans öll. (bls. 15–16)
Hér er jafnvel gefið í skyn að rauði liturinn tákni það sem skiptir Mána
Stein mestu máli. Það virðist eins og liturinn standi fyrir það sem vekur
með honum tilfinningar og snertir hann innilega. Þetta er litur sem táknar
líf í honum, ólgandi líf í æðum hans. Rauðar varir Sólu Guðb- gefa honum
innblástur og rauði klúturinn, sem hann fær frá henni og sem kemur aftur
og aftur við sögu, veitir honum stuðning og öryggi. Það er eins og öll ástríða
hans sé sameinuð í þessum lit.
En rauði liturinn kemur líka við sögu í fleiri blæbrigðum. Höfuð drengsins
sem hann dreymir að hann hafi fundið í kistlinum er „hrokkinhært og
rauðbirkið“ (bls. 17). Þegar Máni Steinn hittir útlendinginn sem honum
þykir sérlega vænt um, eins og kemur fram síðar í sögunni, þá er hárið hans
„dumbrautt“ og ástvinur hans segir þá: „Auburn moon, harvest moon …“
(bls. 27). Þetta er heiti á fullum mána sem birtist nærri haustjafndægri og er
rauðbrúnn á litinn, einmitt eins og Máni Steinn. Rauður er litur sem gefur í
skyn líf í annars rökkvaðri sál þar sem svartir vængir ólmast (bls. 115). Jafn-
vel eru neglurnar á gráfölum fingrum deyjandi stelpunnar purpurarauðar,
eins og þetta sé síðasta tákn lífsins í henni áður en hún andast úr spænsku
veikinni (bls. 75). Blóðið sem sprettur fram úr Mána Steini og dumbrauðir
smáfuglar sem hann sér í sótthita (bls. 63), allt það rauða sem langar að
berjast fyrir lífi sínu og lifa af.
Expressjónistar notuðu ýkta liti til að magna tilfinningar og ekki síður
notuðu þeir rauðan lit með áberandi hætti til að leggja áherslu og koma
tjáningu á framfæri. Munch gerði þetta ósjaldan sjálfur. Í málverkinu
„Blóðsuga“ er hár blóðsugunnar slegið og rautt og hún faðmar manninn að
sér og samtímis rammar hárið hennar inn kossinn. Rauða hárið hefur verið
túlkað sem tákn um kynæsandi spennu sem persónurnar finna fyrir undir
áberandi skugganum.28 „Madonna“ rís með líkum hætti yfir áhorfandann
með rauðan geislabaug á höfði og rauðar strokur í kringum sig sem styðja
hreyfingar hennar. Hún er lífið sjálft persónugert. Hún geislar af lífi í nautn
sinni og hún býr til líf á þessu getnaðaraugnabliki. Texti einn eftir Munch
lýsir andrúmsloftinu vel:
Andlit þitt rúmar allt ástríki heimsins – Það rennur Mánaskin yfir Andlit Þitt sem
er fullt af Jarðneskri Fegurð og Sársauka Því núna er það Dauðinn sem réttir lífinu
Höndina og keðja hnýtist milli Ættanna þúsund sem eru dauðar og Ættanna þúsund
sem eru væntanlegar.29
Mikilvægi rauðs litar í tjáningu Munchs sést líka í málverkinu „Dauða
móðirin og barnið“. Eins og í öðrum málverkum hans sem lýsa dauðanum