Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Page 42

G í s l i S i g u r ð s s o n
42 TMM 2015 · 1
er um landið, gripum sem fólk átti, eins og þekkt er í öllum fjölskyldum,
siðum, í kringum matargerð og hátíðir margs konar, mönnum sem bar á
góma við ættfærslur eða almennar samræður, og hvers konar málefnum.
Slíkar sögur hafa verið sagðar á ólíkum heimilum innan ólíkra fjölskyldna,
þjóðfélags- og vinahópa um allt land og kannski við einhverjar opinberar
aðstæður, á þingum og öðrum mannfundum, allt upp í það að vera form-
legar frásagnir atvinnumanna í munnlegri orðlist á borð við hirðskáldin.
Hugsanlega hafa einhverjar ættartölur verið skráðar á tólftu öld eins og
Fyrsti málfræðingurinn segir vera tískubólu á seinni hluta aldarinnar, en
ekkert slíkt hefur þó varðveist og varðandi umfang slíkra ritheimilda ríkir
mikil óvissa. Slíkt efni hefur heldur ekki verið þekking á landnáminu sjálfu
heldur þekking eða minning um ættartölur og frásagnir sem fólk hefur heyrt
frá öðrum, frá kyni til kyns. Og þær sögur hafa hvað eftir annað mátt þola
hinar síbreytilegu aðstæður sem öllu efni í munnlegri geymd eru búnar.
Þegar reynt er með þessum hætti að gera sér í hugarlund hversu mikið
torleiði það hefur verið fyrir vitneskju um landnámstímann á Íslandi á
níundu og tíundu öld að rata eftir slóðum munnlegrar hefðar á bækur sem
voru skrifaðar í kringum 1300, er varla nema von að mörgum fallist hendur
og kjósi helst að slá striki yfir allt saman og segja sem svo: Þessar landnámur
okkar geta ekki með nokkru móti talist áreiðanlegar heimildir um landnám
Íslands. Og það er alveg rétt.
Aðalatriði nærri lagi
En þar með er ekki nema hálf sagan sögð. Einhvern veginn vissu þeir Sturla
og Haukur að hingað hafði fólk ekki bara komið frá Noregi, eins og þeir
hefðu mátt ætla ef Ari fróði hefði verið þeirra helsta heimild um landnám
úr Noregi og að fólk hefði farið frá Íslandi til Grænlands undir lok tíundu
aldar – og Vínlands skömmu síðar. Sturla og Haukur vissu að fólk hafði ekki
síður komið frá Bretlandseyjum eins og nú hefur loksins verið staðfest með
rannsóknaraðferðum erfðafræðinnar (og hafði raunar áður verið ályktað
um af rannsóknum á sögulegum heimildum og bókmenntalegum áhrifum).
Þeir Sturla og Haukur vissu líka að fólk hallaðist ýmist til norrænnar heiðni
eða kristni frá Bretlandseyjum. Og allir vissu þessir höfundar að hér höfðu
verið papar, eins og höfundar á Bretlandseyjum vissu einnig, og nú hafa
verið tímasettar fornminjar um í Seljalandshelli – eins og Kristján Ahronson
skrifar um í væntanlegri bók sinni frá háskólaforlaginu í Toronto: Into the
Ocean: Vikings, Irish, and environmental Change in Iceland and the North.
Sýn Sturlu og Hauks á fortíðina er þannig í veigamiklum atriðum hin
sama og sú sem fornleifafræðin getur teiknað upp. Það furðulega er að höf-
undar á tólftu og þrettándu öld höfðu enga fornleifafræði að grípa til heldur
var öll þeirra þekking að þessu leyti bundin við munnlega frásagnarhefð –
með sífelldum fyrirvara um áreiðanleika slíkrar hefðar. Því er ógjörningur