Tímarit Máls og menningar - 01.02.2015, Side 59

„ H ú s i n e r u e i n s o g o p i n b ó k “
TMM 2015 · 1 59
og dæmin sýna: „Að byggingin sé í smekklegum stíl, þannig, að þroskuðum
mönnum sé ánægja að horfa á hana, eins og fallega sveit, eða hugnæmt
listaverk“.27 Einkunnarorðin „smekkleg“, „þroskuðum mönnum“, „falleg
sveit“, „hugnæmt listaverk“, segja margt um viðhorf til vensla fagurfræði,
siðferðis og sjálfstæðis á þessum tíma – eða að minnsta kosti Jónasar eins og
þeir sem þekkja umfjöllun hans um myndlist kannast við.28 Í huga Jónasar
liggur óslitinn þráður milli þessara þátta og maður gæti ímyndað sér hann
hugsa sem svo að menn sem koma úr sveitinni og séu ekki óþroskaðir, eða
hreinlega þroskaheftir, kunni ávallt að meta hús sem minni þá á átthagana.29
Síðasta boðorðið, að „byggingin færi [svo] vel í umhverfinu, hæfi náttúru
og veðurfari þess lands, þar sem hún er reist“ gerir lítið annað en að styrkja
mann í þeirri trú.30
Um kynni Jónasar frá Hriflu og Guðjóns Samúelssonar
frá Hunkubakka; hvernig þeir urðu starfsbræður og vinir
og goðsagan um Steypu-Gauja varð til
Jónas frá Hriflu var einn af mikilvægustu hugmyndafræðingum íslenskrar
þjóðernisstefnu á þriðja áratugnum og átti eftir að vinna náið með Guð-
jóni bróðurpart starfsævi hans.31 Þeir urðu miklir vinir, enda létu þeir sér
annt um svipuð málefni. Dóttir Jónasar lét hafa eftir sér að báðir hefðu þeir
„brennandi áhuga á að byggja hús svo að fólkinu liði betur á Íslandi“.32 Jónas
kunni að meta „viðhorf Guðjóns og gerðist málsvari hans á pólitískum vett-
vangi“, og „studdi leit Guðjóns að þjóðlegum byggingarstíl og starf hans sem
húsameistari ríkisins, en Guðjón var að sínu leyti ótrauður að beita list sinni
í þágu þjóðernishreyfingarinnar“.33
Eins og fyrr segir áttu þeir Guðjón eftir að vinna náið saman á næstu árum
og það er alls ekki útilokað að sú þjóðernislega rómantík sem birtist í verkum
Guðjóns upp úr og kringum 1930 hafi runnið undan rifjum Jónasar. Ef ekki,
þá væri að minnsta kosti ekki fráleit ágiskun að telja hana hafa styrkst eftir
samfund þeirra. Sjálfur segir Guðjón það hafa verið sérstaka ánægju fyrir
sig að hafa „átt um langt skeið samvinnu við hann, sem alltaf hafði vakandi
áhuga á byggingarmálum landsins, bæði hinni hagnýtu hlið og formsins
kröfum“ og að byggingarnar sem Jónas lét reisa í stjórnartíð sinni hafi borið
„vott um stórhug sem vér Íslendingar höfum ekki átt að venjast“.34Af þessu er
ekki annað að sjá en Guðjón hafi gert byggingar í „smekklegum stíl, þannig
að þroskuðum mönnum“ hafi verið ánægja að horfa á. Fyrir utan téðan stór-
hug Jónasar er hann á meðal fyrstu manna til þess að benda á þjóðlega drætti
í verkum Guðjóns og var óþreytandi að kynna verk hans í blöðum og svara
fyrir hann á opinberum vettvangi. Ítarlegustu heimildir um Guðjón, sem eru
almenningi aðgengilegar, eru allar runnar undan rifjum Jónasar.35 Guðjón
var hluti af svokallaðri aldamótakynslóð Jónasar, sem gerði sér lítið fyrir og