Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Síða 9

Þ j ó ð í l e i t a ð þ j ó ð s ö n g
TMM 2016 · 3 9
eftir Dana, Valdemar Schiøtt, flautuleikara í dönsku hirðhljómsveitinni.25 Á
þessum uppgangsárum íslenskra lagsmíða var það sérstakt kappsmál að lög
við ættjarðarljóð væru íslensk en ekki fengin að láni utan úr heimi. „Það á
ekki að setja útlend lög við íslenzk kvæði: við eigum að semja lögin sjálfir“ er
haft eftir Helga Helgasyni tónskáldi og annar vitnisburður um metnað í þá
átt er Íslenzkt söngvasafn sem Sigfús Einarsson gaf út á árunum 1915–16.26
Sigfús samdi jafnvel sjálfur lag við Ó, fögur er vor fósturjörð, en það náði
aldrei teljandi hylli.27
Ekki skorti tillögur að þjóðsöng á fyrstu árum 20. aldar þótt Ó, Guð vors
lands nyti yfirburðastöðu. Flest þeirra laga sem nefnd voru í þessu tilliti upp-
fylltu það grundvallarskilyrði að vera eftir íslensk tónskáld. Eitt er landið ægi
girt er lag sr. Bjarna Þorsteinssonar við ljóð Matthíasar Jochumssonar, bæði
að líkindum orðin til vorið 1898.28 Kvæði Jónasar Hallgrímssonar, Þið þekkið
fold með blíðri brá, var um aldamótin 1900 ýmist sungið við lag Helga Helga-
sonar trésmiðs eða lag franska tónskáldsins André Grétry. Væntanlega hefur
hið síðarnefnda ekki þótt fýsilegur kostur til þjóðsöngs fremur en áðurnefnd
lög eftir þá Schiøtt og Weyse.29 Guðmundur Þorláksson bóndi á Korpúlfs-
stöðum stakk upp á tveimur lögum til viðbótar í grein sinni sem áður er
vitnað til, bæði við kvæði eftir Stephan G. Stephansson: Þótt þú langförull
legðir og Vort helga land, vort heimaland.30
Óopinber staðfesting og hugmyndir um nýjan þjóðsöng,
1918–1944
Þörfin fyrir opinberan þjóðsöng varð fyrst knýjandi eftir að Ísland varð full-
valda ríki árið 1918. Í Morgunblaðinu birtust árin 1919 og 1921 allítarlegar
greinar þar sem Íslendingar eru hvattir til þess að fylkja sér um Ó, Guð vors
lands sem þjóðsöng sinn. Í fyrri greininni segir að þjóðsöngur sá sem þjóðin
hafi fram til þessa tileinkað sér – þ.e. Eldgamla Ísafold – hafi „að makleg-
leikum verið þyrnir í augum margra“ og beri vott um frámunalegt smekk-
leysi landsmanna.
Fyrst og fremst er lagið, sem við hann er haft, langt frá því að vera fallegt, og kvæðið
sjálft hefir enga þá kosti, sem slík kvæði þurfa að hafa. Það er æsingasöngur, ortur
á æsingatímum, þegar deilan við sambandsþjóð vora var að brjótast út. Þar er farið
niðrandi orðum um Dani og land þeirra, en okkar land hafið til skýjanna fyrir
fegurð og yndisleik. Slíkt er óviðeigandi og fer í öfuga átt við það hlutverk, sem
þjóðsöngvum er ætlað. Mér virðist, að þjóðin eigi í þjóðsöng sínum hvorki að lasta
aðrar þjóðir né guma af sjálfri sér og landi sínu, því það gerir þjóðina hrokafulla.
Hún einblínir á sjálfa sig sem hina einu réttmætu fyrirmynd, og land sitt sem hið
fegursta í heimi, og álítur að þar við þurfi engu að bæta. Ég trúi því ekki, að þetta
séu eiginleikar þjóðarinnar, en eiginleikar þjóðanna koma venjulega fram í þjóð-
söngvum þeirra.