Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Side 68

68 TMM 2016 · 3
H va ð e r í s l e n s k u r r i t h ö f u n d u r ?
Jonas Bokelmann hefur um nokkurt skeið unnið að rannsókn á Albert
Daudistel og verkum hans, og þessum greinarstúfi mínum er ekki ætlað
annað en að vekja forvitni um það sem vinna hans kann að leiða í ljós.
Hann hefur í tölvupóstum sagt mér frá því að Daudistel hafi varið síðustu
æviárum sínum að mestu í að skrifa skáldsögu sem hann nefndi „Die Insel
des fremden Königs“, Eyju hins ókunna konungs. Handritið og fleiri eftir-
látna pappíra hans er að finna á söfnum í Frankfurt.15 Daudistel er hér enn
á kunnum slóðum, segir Bokelmann, því aðalpersónan er flóttamaður sem
segir frá dvöl sinni í Tékklandi og Kaupmannahöfn og síðan ferð sinni til
Íslands. En þá hverfur raunsæisblærinn því sögumaður ratar á bygginga-
svæði Þjóðleikhússins um miðja nótt og hittir fyrir dularfulla persónu sem
útskýrir fyrir honum svipmyndir úr Íslandssögunni – og þær birtast svo á
sviði leikhússins. Þessi persóna er því eins konar Virgill sem leiðir sögu-
manninn í gegnum ýmsa áfanga Íslandssögunnar. Daudistel sér hana í
hillingum og þá sérstaklega sjálfstæðisbaráttuna og honum var annt um að
koma þessu verki út á íslensku. Ég minnist þess að afi minn sagði mér frá
þessum skrifum hans og það hafði greinilega verkað einkennilega á íslenska
vini Alberts að hann væri að útskýra Íslandssöguna og atburði, sem flestum
voru kunnir, fyrir hérlendum lesendum. Stjórn Máls og menningar fjallaði
um málið og ákvað að leita ráða hjá Sigurði Nordal, en hann hafði á sínum
tíma skrifað stóra bók um íslenska menningu fyrir félagið. En niðurstaðan
varð neikvæð og það var aldrei ráðist í þýðingu verksins eða útgáfu.16
Það var raunar alveg sama hvar Daudistel bar niður, hann fékkst ekki
aftur útgefinn meðan hann lifði, heldur ekki hjá þýskum forlögum, hvorki í
austri né vestri, og heldur ekki hjá útlagafélögunum. Þetta voru örlög margra
þýskra útlagahöfunda, utan þeirra alþekktustu. Valdatími nasista batt endi á
feril þeirra, og þeim tókst ekki að taka upp þráðinn eftir að stríði lauk – það
var enginn áhugi. Síðustu árin hafði hann jafnframt unnið að öðru handriti
sem hann hafði verið lengi með í smíðum og lauk þó aldrei við en var eins
konar sjálfsævisaga: „Der verbotene Mensch“ – Maður í banni. Útlegð höf-
undar jafngildir oft banni hans. Daudistel hafði með naumindum komist
lífs af frá Þýskalandi og reyndi að skapa sér tilveru hér. Og bókin um eyjuna
var tilraun hans til að eignast ný heimkynni, „vera heima“ í þeirri menningu
sem hann hafði flúið til, bókstaflega finna sér reit þar sem verið var að byggja
þjóðarbyggingu. En hann lærði aldrei íslensku og var sem höfundur mállaus
á hjara veraldar, útlegð hans var líka útlegð frá því sem mestu skiptir alla höf-
unda og er verkfæri þeirra – tungumálinu. Þótt Edith hafi líklega tekið hlut-
skipti sínu af meira æðruleysi, ef marka má Ólaf Jóhann, hafa örlög hennar
ekki verið síður sár: ung hafði hún lært í einhverju framsæknasta leikhúsi
Evrópu, en eftir flóttann steig hún aldrei aftur á svið.17
Það gerir ekkert nema barna söguna að búa til einhverjar hliðstæður við
okkar tíma, þegar næstum jafn margir eru á flótta frá heimkynnum sínum
og í seinni heimsstyrjöldinni. En höldum samt til haga örlögum fólks eins