Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Side 139

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2016 · 3 139
yrðu varla útkljáð nema í nýrri styrjöld
virðist hafa verið talsvert útbreidd í álf-
unni, Frakkar undu illa málalokum
styrjaldarinnar við Prússa 1870 og vildu
óðir og uppvægir endurheimta Elsass-
Lótringen, og Englendingum stóð
stuggur af uppgangi Þjóðverja, sérstak-
lega eftir að þeir tóku til við að efla til
muna herskipaflotann – að nýlendu-
brölti þessara þjóða ógleymdu.
Þessi hugsunarháttur kemur víða
fram og mætti ekki síst nefna þann ara-
grúa af sögum sem samdar voru um
„stríðið í framtíðinni“ á árunum milli
fransk-prússnesku styrjaldarinnar 1870
og upphafs heimsstyrjaldarinnar 1914.
Slíkar sögur höfðu verið skrifaðar áður
og áttu enn framtíð fyrir sér, en senni-
lega er þetta „bókaflóð“ á þeim tíma
sem Frakkar kalla „la belle époque“, –
„tímabilið fagra“ – einsdæmi í sögunni;
þær birtust sem greinar, smásögur,
framhaldssögur í blöðum og tímaritum,
jafnvel blöðum fyrir börn og unglinga,
oftsinnis myndskreyttar, og síðan í bók-
arformi, sumar urðu hinar mestu met-
sölubækur og voru þýddar um leið á
önnur tungumál. Þessar sögur, sem
fjallað er um í hinu merka riti „Voices
Prophesying War“ eftir I.F. Clarke, eru
langflestar fallnar í gleymsku, enda
naumast merkilegar sem bókmenntir, og
sagnfræðingum hættir til að leiða þær
hjá sér, en hlutverk þeirra var mikil-
vægt, þær endurspegla ekki aðeins and-
rúmsloft tímans heldur áttu mikinn þátt
í að móta það, jafnvel mætti segja að
þær hafi stuðlað að því að sveigja rás
sögunnar.
Sögurnar um „stríðið í framtíðinni“
voru nákvæmlega í takt við stjórnmála-
ástandið í Evrópu á ritunartíma sínum
og sviptingar þess, þær fjalla um styrj-
aldir við þá sem voru erkióvinirnir
hverju sinni, en það gat verið breytilegt.
Það er því athyglisvert að þeim fór fjölg-
andi upp úr 1890 og urðu jafnframt
harkalegri, þjóðernisbrjálæðið fór út í
hysteríu. Höfundarnir voru margir
hverjir herforingjar eða menn í nánum
tengslum við her og flota og settu fram
hugmyndir sem voru á sveimi í þeim
krikum, eða hugmyndir sem þeir vildu
koma á framfæri, en einnig lögðu rithöf-
undar gjörva hönd á plóginn og er
þeirra framlag merkast. Segja má að
þessi blekiðja skiptist í tvennt, annars
vegar sögur um innrás og ósigur, og
voru þær gerðar til að hrista menn upp
úr andvaraleysinu, fá þá til að hækka
útgjöld til hermála ennþá meir, en hins
vegar sögur um sigursælar styrjaldir,
þær hefjast á svikulu undirferli og lúa-
legum bellibrögðum óvinarins og þeim
lyktar með því að hann bíður endanlegt
afhroð.
Í Frakklandi fjölluðu sögurnar eink-
um um hefnd gegn Þjóðverjum, styrj-
aldir sem sneru við ósigrinum 1870, þar
endurheimta Frakkar allt sem þeir
höfðu misst og létu Þjóðverja þola allt
sem þeir höfðu sjálfir mátt þola og
gengu svo frá þeim að ekki væri lengur
nein hætta úr þeirri átt, kannske var
Þýskalandi skipt upp í meinlaus smáríki
þannig að klukkunni var seinkað til
tímans áður en Járnkanslarinn komst til
valda eða enn lengur aftur í tímann. En
þegar sem mestar viðsjár voru með
Frökkum og Englendingum snerust
sögurnar einnig um það hvernig Frakk-
ar ganga milli bols og höfuðs á óvinin-
um handan Ermarsunds, og kemur þá í
ljós að þótt Þjóðverjar væru aðalfjend-
urnir var hatrið á Englendingum mikl-
um mun sterkara. Um það ber vitni saga
eins og „Ekkert England framar“ (1887),
sem prentuð var sex sinnum á útgáfuár-
inu og lyktar með því að Englendingar
eru dæmdir til eilífrar innilokunar á því
sem þeir halda eftir af sinni eyju, þeir
missa allar sínar nýlendur en Frakkar fá