Hugur - 01.01.2014, Page 28

28 Jón Bragi Pálsson
einstaklingar með ólíka hagsmuni deila og reyna báðir að fá sínu framgengt án
þess að taka tillit hvor til annars hefur það neikvæð áhrif á frelsi þeirra beggja því
gjörðir þeirra rekast hver á aðra. Þeir beita frjálsum vilja sínum og framkvæma
út frá eigin hagsmunum en ná illa markmiði sínu. Árekstrar þeirra valda því að
hvorugur nær að ákvarða framtíðina og hvorugur getur því raunverulega fram-
kvæmt eða talist frjáls. Raunverulegt frelsi felst því í að ná að samræma ólíka
hagsmuni sína við frjálsan vilja mismunandi einstaklinga. Með þessum hætti
tekst einstaklingum að raungera sjálfa sig sem persónur og njóta frelsis. Að vera
persóna er því að raungera sjálfan sig í sambandi við aðrar persónur og njóta
frelsis með því að virða frelsi annarra. Persónan er ekki einangruð líkt og hugs-
andi sjálf tvíhyggjunnar.25
Bein tengsl tvíhyggjunnar og „kreppu hins persónulega“
Macmurray álítur að þau vandamál sem einkenna heimspeki tvíhyggjunnar um
sjálfið séu orsakir „kreppu hins persónulega“. Rökleg gerð tvíhyggjunnar hefur
getið af sér samfélagsgerð sem er ópersónuleg. Sjálflægur hugsunarháttur tví-
hyggjunnar hefur vanvirt raunverulegt ástand heimsins með því að að einangra
sig frá honum og þvinga rökgerð sinni á hann í stað þess að takast á við hann. Þar
með er frelsið undirokað og persónurnar fá ekki að njóta sín. Til að sýna fram á
bein tengsl milli gallaðrar heimspeki tvíhyggjunnar og „kreppu hins persónulega“
bendir Macmurray á að ópersónuleg hugmyndafræði hennar hefur verið yfirfærð
á samfélagsgerðina. Samfélagsgerð nútímans skilgreinir einstaklinga eingöngu á
ópersónulegan hátt eins og sést á dæmum sem hann nefnir um tvenns konar sam-
félagslega heimspeki sem hann telur einkenna samfélagslega rökgerð tvíhyggj-
unnar. Macmurray kallar þetta annars vegar pragmatíska stjórnspeki að hætti
Hobbes og hins vegar lífræna stjórnspeki Rousseaus.26
Heimspeki Hobbes gerir ráð fyrir því að einstaklingar séu af náttúrunnar hendi
einangraðir og sækist eingöngu eftir eigin hagsmunum sínum án tillits til annarra.
Einstaklingar lenda því í eilífum deilum við náttúrulegar aðstæður og mannlegt
líf verður ómögulegt. Þess vegna eru menn hræddir hver við annan og samband
þeirra er eingöngu neikvætt. En samkvæmt Hobbes eru menn jafnframt skyn-
semisverur og átta sig fljótlega á nauðsyn þess að mynda ríki til þess að tryggja
frið sín á milli og koma í veg fyrir eilífa árekstra eiginhagsmunaseggja. Hér er því
komin upp tvíhyggja sem skiptir sjálfi mannsins upp í sjálflægt náttúrulegt eðli og
lausnamiðaða skynsemi. Menn eru hræddir við náttúrulegt eðli hvers annars og sá
ótti kallar á lausnamiðaða skynsemi. Ríkið er sú lausn sem skynsemin teflir fram
og er það myndað til að tryggja sameiginlega hagsmuni borgaranna og koma í
veg fyrir árekstra. Það sem viðheldur ríkinu og fær borgarana til að fylgja sam-
eiginlegu markmiði þess í stað eiginhagsmuna sinna er óttinn við að brjóta gegn
sameiginlegum hagsmunum, óttinn við afl ríkisins. Þar með er óttinn yfirfærður
25 Macmurray 1970: 118–119.
26 Macmurray 1970: 145–146.
Hugur 2014-5.indd 28 19/01/2015 15:09:31