Hugur - 01.01.2014, Page 30

30 Jón Bragi Pálsson
sjálfstæðum vilja sínum hefjast árekstrar líkt og í stjórnspeki Hobbes og þá verður
nauðsynlegt að halda samfélaginu saman með ríkisvaldi.30
Hið lífræna samfélag Rousseaus og hið pragmatíska samfélag Hobbes undir-
oka því bæði frelsið og möguleika manna til að framkvæma og því undiroka þau
hið persónulega líf. Þessi samfélagsform valda því „kreppu hins persónulega“. Þau
kljúfa bæði sjálfið í náttúrulegt eðli og huga og undiroka hvort sinn hlutann,
pragmatíska samfélagið náttúrulega eðlið og lífræna samfélagið hugann. Pers-
ónan, heildarsjálf einstaklingsins, fær aldrei notið sín og þarf því á annars konar
samfélagsgerð að halda.
Félagsskapur persóna31
Sú samfélagsgerð sem virðir persónuna þarf að mati Macmurrays að vera mynduð
á forsendum sem eru algjörlega gagnstæðar forsendum lífræna og pragmatíska
samfélagsins. Samfélag persónunnar þarf að vera myndað á forsendum félagsskap-
arins (e. community) en ekki samfélagsins (e. society). Samkvæmt Macmurray eru
kveikjurnar (e. motivations) að samfélaginu neikvæðar. Samfélagið er til komið
vegna ótta einstaklinganna hvers við annan og því er ætlað að vernda einstaklinga
hvern fyrir öðrum. Það er visst samkomulag um höft á einstaklingana til þess að
koma í veg fyrir árekstra þeirra á milli og þessi höft birtast m.a. sem hlýðni við
lög samfélagsins. Einnig birtast þau sem siðferðilegar skyldur sem einstakling-
arnir beita á sjálfa sig. Macmurray telur siðferðilega skyldu í raun vera þverstæðu
vegna þess að samkvæmt þeim er einstaklingurinn aðeins frjáls ef hann breytir
samkvæmt skyldu en ekki ef hann breytir fúslega samkvæmt eigin tilhneigingu.
Samfélagið er því neikvætt samband einstaklinga og frelsið innan þess er neikvætt
og komið á með höftum vegna hræðslu einstaklinganna hvers við annan.32
Annað atriði sem einkennir samfélagið er að það grundvallast ávallt á sam-
eiginlegu markmiði. Einstaklingar samfélagsins vinna saman eingöngu til að ná
sameiginlegu markmiði sem hver og einn einstaklingur óskar sér að ná en gerir
sér grein fyrir að samvinna sé nauðsynleg til að ná markmiðinu. Samband ein-
staklinganna verður því eingöngu hagnýtt og sérhver einstaklingur aðeins tann-
hjól í augum annarra einstaklinga til þess að ná því markmiði sem samfélagið
stefnir að.33
Félagsskapurinn er, ólíkt samfélaginu, myndaður með jákvæðum samskiptum.
Kveikjurnar að honum eru jákvæðar og byggjast á væntumþykju (e. love) ein-
staklinganna hvers í annars garð. Félagsskapurinn grundvallast ekki á sameigin-
30 Macmurray 1970: 143–145.
31 Ég hef notað íslenska orðið félagsskapur sem þýðingu á enska hugtakinu community þó hefð-
bundin þýðing myndi vera samfélag. Þetta geri ég til þess að hugtakið ruglist ekki saman við
enska hugtakið society sem einnig er jafnan þýtt sem samfélag á íslensku. Macmurray gerir skýran
greinamun á þessum tveimur hugtökum og því er mikilvægt að halda þeim aðskildum í íslensku
þýðingunni.
32 Macmurray 1970: 150–151.
33 Macmurray 1970: 157.
Hugur 2014-5.indd 30 19/01/2015 15:09:31