Hugur - 01.01.2014, Page 34

34 Jón Bragi Pálsson
til að vinna saman. Ef þetta verður raunin hverfum við á vald samfélagsgerðar í
anda Hobbes, kveikjurnar fyrir samvinnu verða eingöngu neikvæðar og frelsi og
jafnrétti verða óhugsandi. Macmurray telur að þessi þróun sé þegar hafin í sam-
tíma hans en eins og fyrr sagði er hún einn af þeim þáttum sem valda „kreppu
hins persónulega“.46
Macmurray telur þó ekki nauðsynlegt að vísa til trúarbragða til að gera grein
fyrir samvinnu og bræðralagi í félagsskap manna. Hins vegar verði að vera til
staðar samfélagsleg venja í samfélaginu sem bindur menn saman. Slík venja þarf
að vera á þann hátt að hver einstaklingur sé virtur sem persóna og allir séu vin-
samlegir í garð hvers annars.47 Samfélagsleg venja hjá Macmurray er þó skilgreind
á nákvæmlega sama hátt og hann skilgreinir hlutverk trúarbragða í samfélaginu
auk þess sem hann álítur að öll menning og hefð samfélaga verði til með trúar-
brögðum. Það er því óljóst hvers vegna Macmurray leggur svo mikla áherslu á
trúarbrögðin, ef hægt er að skipta þeim út fyrir samfélagslega venju. Hann virðist
þvert á móti beintengja samfélagslega venju trúarbrögðum.48
Samantekt og lokaorð
Rót vandamála mannlegra samfélaga samkvæmt Macmurray er tvíhyggjan sem
klýfur sjálfið í efni og anda, hið náttúrulega eðli og hinn skynsama hug. Eftir
slíkan klofning hefur hinn skynsami hugur yfirhöndina og hugsunin markar því
upphaf þekkingar og sjálfsins. Þessi klofningur veldur því að einstaklingar ein-
angrast hver frá öðrum þar sem hugsun þeirra og skynsemi verður sjálflæg og
ótengd hinum raunverulega sameiginlega heimi þeirra og lifir aðeins í einangr-
uðum heimi hugsandans. Aðrir einstaklingar verða aðeins viðfang huga þeirra
og samskipti þeirra aðeins tæknileg. Þetta veldur því að samfélagsgerðin verður
ópersónuleg og einkennist af tæknilegum lausnum til að koma í veg fyrir árekstra
eða af afneitun á hinum frjálsa vilja einstaklingsins. Óttinn er ráðandi þáttur í
mótun samfélagsgerðarinnar þar sem samband einstaklinganna er neikvætt, þ.e.
það samband kviknar af ótta í stað væntumþykju. Þar sem óttinn hefur yfirhönd-
ina reiða menn sig meira og meira á ríkið til að stýra samfélaginu og afneita
sínum eigin frjálsa vilja. Raunveruleg trúarbrögð dvína einnig vegna þess að þau
eru vettvangur hins persónulega lífs og eiga ekki samleið með óttanum og valdi
ríkisins. Þetta er „kreppa hins persónulega“ og Macmurray telur að hún einkenni
samtíma hans. Tvíhyggjuna þarf því að uppræta og móta nýja hugmynd um sjálfið
til þess að hægt sé að losna úr kreppunni og mynda persónulegra samfélag.
Hugmynd Macmurrays um sjálfið sem persónu á upptök sín í athöfninni; þegar
einstaklingurinn fæst við hinn raunverulega heim og „gerir eitthvað“ raungerir
hann umfram allt sjálfan sig. Hann raungerir þannig sjálfan sig í samskiptum við
aðra gerendur í hinum raunverulega heimi. Sjálfið er því ekki einangrað heldur
46 Macmurray 1950: 89.
47 Macmurray 1950: 99.
48 Macmurray 1970: 156, Macmurray 1950: 87.
Hugur 2014-5.indd 34 19/01/2015 15:09:31