Hugur - 01.01.2014, Page 35

Persónan og félagsskapurinn 35
alltaf í tengslum við önnur sjálf. Þar sem einstaklingnum verður ljóst þetta sam-
spil sitt við aðra einstaklinga gerir hann sér einnig grein fyrir því að virðing fyrir
athöfnum og frelsi annarra er nauðsynleg til að allir geti notið frelsis og góðs lífs.
Væntumþykjan í garð náungans verður því viðeigandi kveikja að athöfnum fólks
til þess að mynda samfélag. Þetta samfélag er félagsskapur persóna sem af eigin
vilja koma saman og mynda samfélag þar sem vinátta ríkir á milli allra. Sam-
félagið er ekki ríki stofnað af illri nauðsyn til að koma í veg fyrir árekstra og ekki
er litið á það sem náttúrulegt ástand sem allir verða að lúta. Í stórum samfélögum
er þó ekki hægt að treysta algjörlega á vináttu allra við alla og því þarf hugmynd-
ina um réttlæti. Réttlætið gegnir því hlutverki að vera viðmið fyrir réttláta hegðun
í samfélaginu sem tryggir frelsi einstaklinganna og kemur í veg fyrir að þeir traðki
hver á annars frelsi. Til að framfylgja réttlætinu þarf lög og ríkisvald en þau mega
þó aðeins vera tæki sem samþykkt eru á grundvelli félagsskaparins til að fram-
fylgja réttlætinu. Án félagsskapar í samfélaginu verður ríkisvaldið að eyðandi afli
sem þvingar menn til samvinnu og brýtur niður hið persónulega líf. Að lokum
koma trúarbrögðin til sögunnar sem vettvangur hins persónulega lífs þar sem
lofsöngur samneytisins á sér stað sem viðheldur vilja fólks til að eiga í jákvæðum
samskiptum og elska náungann. Trúarbrögðin eru grundvöllur menningarinnar
sem móta hefð sameiningarinnar og endurspegla hið sameiginlega í samfélaginu.
Þau veita einnig andlega leiðsögn og eru sameiningartákn sem sameinar gjörðir
allra einstaklinga í einingu persóna. Því þurfa þau að vera byggð á jákvæðum og
opnum forsendum sem miða að því að sameina fólk með því að útrýma óttanum
sem einstaklingar bera hver til annars til þess að geta sinnt þessu hlutverki sínu
með viðeigandi hætti. Þar með er „kreppa hins persónulega“ leyst.
Þegar Gifford-fyrirlestrarnir komu út á prenti var Macmurray gagnrýndur af
ýmsum fræðimönnum fyrir að skilja eftir marga lausa enda. Það var þó ekki ætlun
hans að móta fullkomið heimspekikerfi heldur aðeins að sýna fram á galla tví-
hyggjunnar og vandamál ópersónulegs samfélags samtíma síns og gera tilraun til
að byggja upp nýtt kerfi til að leysa þessi vandamál.49 Heimspeki Macmurrays er
virðingarverð tilraun til þess og frumleg fyrir margra hluta sakir. Honum tekst vel
að sýna fram á vandann sem stafar af „kreppu hins persónlega“ og lausnirnar eru
áhugaverðar þótt margt megi gagnrýna. Þar tel ég sérstaklega að hlutverk trúar-
bragðanna í samfélögunum sé mjög umdeilanlegt. Macmurray færir t.a.m. engin
sérstök rök fyrir því hvers vegna trúarbrögðin séu grundvöllur allrar menningar-
innar, heldur varpar þessari hugmynd aðeins fram og færir einvörðungu söguleg
rök fyrir trúarbrögðum, þ.e. segir að frá upphafi mannkyns hafi þau ávallt verið
til staðar. Heildarmynd heimspeki Macmurrays er þó áhugaverð en margir þeirra
sem gagnrýndu hann voru sammála um að margt gott mætti finna í heimspeki
hans þótt ýmsa þætti ætti eftir að styrkja.50
Ef ástand nútímans er skoðað tel ég að sjá megi ýmis not fyrir heimspeki
Macmurrays. Ópersónuleikinn er ennþá vandamál og jafnvel enn stærra vanda-
mál en í samtíma Macmurrays. Nútímakapítalismi og markaðshyggjan, þar sem
49 Macmurray 1969: 38, Costello 2002: 330–333.
50 Costello 2002: 330–333.
Hugur 2014-5.indd 35 19/01/2015 15:09:31