Hugur - 01.01.2014, Síða 40

40 Stephen Law
ing athafnar minnar er því sú að lífi barns er bjargað. Var athöfnin siðferðilega
lofsverð? Auðvitað ekki. Enn og aftur eru það ekki afleiðingar þess sem ég gerði
sem skipta máli siðferðilega séð. Það er ætlun mín sem skiptir máli. Ætlun mín var
að hagnast á að fremja morð. Það sem ég gerði er því vissulega mjög rangt.
Kant er sammála þessum dómum almennrar skynsemi. Hann heldur því ein-
dregið fram að það sem í raun og veru skiptir máli er, siðferðilega séð, ætlunin sem
býr að baki athafnar. Afleiðingarnar skipta aldrei máli.
En hvað er hin rétta ætlun? Að gera siðferðilega skyldu okkar, segir Kant. En
hvernig getum við gengið úr skugga um hvað það er? Hér er það sem skynsemin
kemur inn í myndina.
Lífsreglan
Samkvæmt Kant breytum við eftir að minnsta kosti einni meginreglu þegar við
framkvæmum athöfn. Hann kallar þessar meginreglur lífsreglur. Gráðug mann-
eskja kynni að fara eftir lífsreglunni „Breyttu alltaf þannig að þú hagnist sem
mest“, en sældarsinni gæti farið eftir lífsreglunni „Breyttu alltaf þannig að þú
aukir hamingju þína“. Í báðum tilvikunum er lífsreglan ástæða okkar fyrir athöfn-
inni.
Kant telur að sem skynsamir gerendur höfum við ákveðnar siðferðilegar skyld-
ur, skyldur sem er þröngvað upp á okkur af skynseminni einni. Þessar skyldur eru
skilyrðislausar frekar en skilyrtar. Þær eiga við óháð því hvaða afleiðingar kynnu
að leiða af athöfninni.
Hvað á Kant við þegar hann segir að siðferðilegar skyldur séu skilyrðislausar?
Skilyrðislausa boðið
Byrjum á skilyrtum boðum. Skilyrt boð segir þér hvað þú skulir gera viljir þú ná
tilteknu markmiði. Það er:
Ef þú vilt ná P, gerðu A.
Þú gætir til að mynda farið eftir lífsreglunni „Ef þú vilt forðast að vera settur í
fangelsi skaltu ekki myrða neinn“ eða „Ef þú vilt að fólk treysti þér skaltu ekki
ljúga“.
Hvort við ættum að fara eftir slíkum skilyrtum boðum eða ekki er undir því
komið hvað við viljum. Sé mér í rauninni alveg sama hvort ég lendi í fangelsi eða
hvort fólk treystir mér gefa þessar lífsreglur mér enga ástæðu til að myrða ekki
eða ljúga ekki.
Aftur á móti segir skilyrðislausa boðið ekki „Ef þú vilt ná P gerðu A“. Það segir
einfaldlega „Gerðu A“. Samkvæmt Kant hafa sannarlega siðferðilegar meginregl-
ur þetta skilyrðislausa einkenni. Siðferðileg skylda okkar er: Þú skalt ekki stela,
punktur. Hún er ekki: Steldu ekki ef þú vilt ekki verða tekinn fastur.
Hugur 2014-5.indd 40 19/01/2015 15:09:31