Hugur - 01.01.2014, Page 47

Hvernig er hagnýtt siðfræði? 47
ingar sem mynda meginforsendurnar því að þeim gefnum á að vera hægt að leiða
fram niðurstöðu um hvaða siðferðilega vandamál sem er. En þessi nálgun býður
þeirri hættu heim að eigna háfleygum kennisetningum siðfræðinnar mun meiri
nákvæmni og gildi en viðfangsefnið leyfir. Með of mikilli nákvæmni á ég við að
siðferðið er of flókið fyrirbæri til þess að falla undir einhlítar kennisetningar;
þegar ég segi að kennisetningar öðlist of mikið gildi í þessari aðferð á ég við að
þær eru notaðar til þess að trompa þá siðferðilegu visku sem fólgin er í hefð-
bundnu og starfstengdu siðferði og leiðrétta hversdagslega siðgæðisvitund fólks.
Að þessu leyti til hefur kennisetningaleiðin á sér raunvísindalegt yfirbragð þar
sem hversdagsleg skynjun manna er leiðrétt með tilvísun til kennisetninga sem
byggja á tilraunum (líkt og þegar sú skynjun manna að sólin rísi og gangi til viðar
er leiðrétt með því að sýna fram á að jörðin snúist um sólu).
Það er athyglisverð spurning hvort og þá hvernig nýta megi kennisetningar sið-
fræðinnar til þess að leiðrétta viðtekin siðferðileg viðhorf. Saga mannlegs siðferðis
er morandi í margvíslegu ranglæti sem stangast á við allar helstu kennisetningar
siðfræðinnar. En vandinn sem hér um ræðir er annars eðlis en hin almenna tog-
streita milli vel rökstuddra staðhæfinga og ranginda sem viðhaldið er með kúgun
og valdbeitingu en standast ekki skoðun eða próf siðferðilegrar rökræðu. Misrétti
milli kynja og kynþátta eru skýr dæmi um slíkt, meðal annars vegna þess að þar
er brotið gegn þeirri grundvallarafstöðu að allir menn séu siðferðilegir jafningjar.
Dæmið frá Mary Anne Warren gerir að vísu ráð fyrir því að hvítvoðungar séu
ekki eiginlegir menn og því ekki siðferðilegir jafningjar okkar, en sú afstaða er
fáránleg frá sjónarmiði hverdagslegrar siðgæðisvitundar. Slíka afstöðu er vita-
skuld hægt að rökræða í fræðilegu samhengi og þar vegur rökleg samkvæmni
þungt þótt ekki sé hún einhlít. Í réttnefndri fræðilegri rökræðu geta hvorki innsæi
siðgæðisvitundarinnar né fræðilegar kennisetningar trompað önnur sjónarmið. Á
þau verður einfaldlega að reyna í deiglu rökræðunnar og „þá höfum við gert allt,
sem í valdi mannlegrar skynsemi stendur“.9
Málið verður síðan óhjákvæmilega flóknara í tilfelli hagnýttrar siðfræði. Þar
þarf að auki að taka sérstakt tillit til margvíslegra aðstæðna og þeirra aðila sem
úrlausnarefnið varðar, svo sem fagvitundar og siðareglna viðkomandi starfsstétta.
Þá getur sú viðleitni að beita kennisetningum á einhlítan og ósveigjanlegan hátt
leitt til „harðstjórnar siðalögmálanna“, eins og Stephen Toulmin hefur komist að
orði.10 Að hans mati er meginástæðan fyrir þeirri „harðstjórn“ ýkt áhersla á hið
almenna á kostnað nákvæmrar greiningar á hinu einstaka. Krafan um fræðilega
nákvæmni, sem á að tryggja með samkvæmum rökfærslum út frá almennum
kennisetningum, snýst þá upp í andhverfu sína. Sígild áminning Aristótelesar er
viðeigandi hér: „[…] einkenni menntaðs manns er að vænta nákvæmni í hvers
kyns málum að því marki sem eðli málsins leyfir“.11
Þrátt fyrir þessa gagnrýni er einn höfuðkostur kenninga í hagnýtri siðfræði-
greiningu nákvæmni í meðferð hugtaka. En það varðar í sjálfu sér ekki beitingu
9 Mill 1970: 61.
10 Toulmin 1981.
11 Aristóteles 1995: I.210 (1094b).
Hugur 2014-5.indd 47 19/01/2015 15:09:32