Hugur - 01.01.2014, Síða 55

Hvernig er hagnýtt siðfræði? 55
tekna siðmenningu (á borð við þá bandarísku) sem gengur gegn hugmyndinni
um almennt siðferði. Framsetning Beauchamp og Childress á siðalögmálunum
fjórum er því umdeilanleg túlkun og það samrýmist vel aðferðinni um ígrund-
aða siðadóma og ígrundað jafnvægi að deila um þá túlkun. Það er einnig í góðu
samræmi við aðferðina sem þeir aðhyllast að leita til kenninga, þótt þeir hafni því
að byggja á einhverri tiltekinni kenningu. „Svokallað víðtækt ígrundað jafnvægi
verður þegar við metum styrkleika og veikleika allra mögulegra siðadóma, siða-
lögmála og þýðingarmikilla kenninga að baki þeirra.“49 Ljóst er að þessa aðferð
skortir skýran kenningarramma, en færa má rök fyrir því að það styrki hana frekar
en veiki. Það ýtir undir frjálsa túlkun og rökræðu að binda sig ekki við eina kenn-
ingu og „ekkert siðaboð er undanþegið endurskoðun“.50
Gagnrýnar hugleiðingar
Ég hef nú gert í megindráttum grein fyrir þremur áberandi aðferðum í hag-
nýttri siðfræði og leitast við að sýna hvernig siðfræðingar51 bera sig að þegar þeir
nálgast hagnýt úrlausnarefni. Áður en ég skil við þetta efni tel ég ástæðu til að
hugleiða sameiginlegar takmarkanir á öllum þessum aðferðum sem ræddar hafa
verið meðal fræðimanna á síðustu árum.52 Þessi gagnrýni beinist í sjálfu sér ekki
að aðferðunum heldur að samhengi greiningarinnar og meðvitund fræðimanna
um þær forsendur sem þeir ganga út frá. Sú gagnrýni getur átt við hvort heldur
sem greiningin byggir einkum á kennisetningum, aðstæðum eða ígrunduðum
siðadómum.
Ég nefndi það hér að framan hvernig tilurð lífsiðfræðinnnar var samofin sam-
félagshræringum sem einkenndust af aukinni meðvitund um borgaraleg réttindi
og sjálfræði einstaklinga um eigið líf. En hugmyndir lífsiðfræðinnar mótuðust
ekki síður sem viðbrögð við stóraukinni tæknivæðingu heilbrigðisþjónustunnar
sem stuðlaði að aukinni sérhæfingu lækna og hafði óbeint í för með sér hlutgerv-
ingu sjúklinga.53 Fyrir vikið varð köllun lífsiðfræðinnar ekki síst sú að verja sjálfs-
veru mannsins andspænis tæknivæðingu hugarfarsins. Megináherslan var lögð
á sjálfræði sjúklinga og að velferð þeirra yrði ekki metin nema með hliðsjón af
verðmætamati þeirra sjálfra. Þetta eru afar mikilvæg atriði sem hafa mótað starf
heilbrigðisstétta á síðustu áratugum.
Á þeim tíma hafa viðfangsefni lífsiðfræðinnar jafnframt orðið æ fleiri og flókn-
ari samfara þróun lífvísinda og erfðatækni. Lífsiðfræði þarf vissulega að ræða þau
siðfræðilegu álitamál sem vakna í tengslum við þessa þróun í ljósi sjálfræðis og
velferðar einstaklinga. Svo dæmi sé tekið hafa uppgötvanir á sviði erfðafræði ýtt
49 Beauchamp og Childress 2001: 399.
50 Beauchamp og Childress 2001: 408.
51 Það er raunar of þröngt að tala um siðfræðinga hér; nákvæmara væri að segja „þeir sem fást við
hagnýtta siðfræði“.
52 Heilmikil umræða hefur verið um hagnýtta siðfræði, ekki síst lífsiðfræði (eins konar „meta-
bioethics“) og mætti sem dæmi nefna Eckenwiler og Cohn 2007.
53 Ég ræði þetta ítarlega í Vilhjálmur Árnason 2003, einkum kafla 1.2, „Tæknivæðing og sið-
væðing“.
Hugur 2014-5.indd 55 19/01/2015 15:09:32