Hugur - 01.01.2014, Side 77

Femínísk heimspeki frá sjónarhóli guðfræðings 77
áhugaverða lögmálsgreiningu eða túlkun á vissum sviðum lögmálsins. Aðferðin
sem hér verður beitt felst í því að skoða nokkur rit eftir Beauvoir, Irigaray og
Butler og reyna að draga fram þá þætti sem eiga sér hliðstæðu í guðfræðilegri
orðræðu. Það gefur að skilja að áhrif þessara höfunda eru töluverð á Íslandi og
leitast verður við að skoða þá umræðu í þessari athugun.
1. Simone de Beauvoir: Hitt kynið
1.1. Hitt kynið og jafnréttið
Í greiningum sínum í Hinu kyninu leggur Beauvoir megináherslu á félagsgerð
samfélagsins og á það samskiptamunstur sem það skapar, viðheldur og mótar.
Í ritinu er hins vegar ekki leitast við að athuga hvernig feðraveldið móti hugs-
unina og tungumálið, sem síðar varð áberandi í orðræðu kvenna- og kynjafræða.
Beauvoir fjallar fyrst og fremst um stöðu konunnar í samfélaginu og þá í ljósi
hugmynda um réttlæti, frelsi og sjálfræði. Jafnréttið sem Beauvoir boðar felst í
því að kynin hafi sömu réttindi og möguleika til að móta líf sitt sem sjálfráðir
einstaklingar.
Þessi krafa er í raun forn en þegar á 15. öld kom út ritið Ríki kvenna (1405)
eftir Christine de Pizan (1365–1430). Í því andmælir höfundur kvenfyrirlitningu
samtíma síns. De Pizan telur að hún stafi að hluta til af vanmáttarkennd þeirra
karla sem viti ekki hvernig eigi að bregðast við þeim skynsamari, hæfileikarík-
ari og fróðari konum. Hégómagirnd þessara karla verði fyrir hnekki, þeir fyllist
minnimáttarkennd og bregðist því við með kvenfyrirlitningu.19 Í samhengi þessa
skoðar Christine de Pizan heimspekisöguna og sýnir hvernig heimspekingar
hafi litið niður á konur og ekki álitið þær hafa hæfileika til að hugsa rökrétt. Þá
sýn undirbyggi þeir með staðhæfingum um að konan sé tilfinningavera og of
tengd náttúrunni til að geta hugsað röklega. De Pizan hafnar hins vegar slíkri
eðlishyggju og segir – líkt og Beauvoir síðar – að yfirburðir eins yfir annan séu
ekki eðlislægir heldur siðferðilegir. Yfirburðir eru ekki kynbundnir heldur bundn-
ir persónulegum hæfileikum hvers og eins og umfram allt skipti máli hvernig
viðkomandi nýtir þá hæfileika.20 Því sé ekki um að ræða kynjamun að þessu leyti
heldur einungis mun á því hvort einhver sé hæfileikaríkari og skynsamari ein-
staklingur en annar. Málið varðar einstaklinginn en ekki kyn eða meinta hæfileika
þess eða hömlur. Niðurstaða Christine de Pizan er að þar sem munurinn er ekki
kynbundinn beri að hlúa jafnt að stúlkum og drengjum í námi svo allir fái og
nái að þroska hæfileika sína. Því verði að breyta menntakerfinu og opna það svo
kvenhluti mannkyns fái að taka þátt í samfélaginu sem einstaklingar jafngildir
karlhlutanum. Væri það gert kæmi í ljós að konur gætu jafnvel kennt heimspeki
og beitt rökhugsun jafnt á við karla. Það verður að teljast merkilegt hversu forn og
19 Beauvoir 2012a: 179, 184.
20 Beauvoir 2012a: 141, 241. Sigríður Þorgeirsdóttir m.a. gerir grein fyrir sögulegum bakgrunni slíkrar
eðlishyggju í grein sinni „Heimspekingar um eðli kvenna“ (Sigríður Þorgeirsdóttir 2001: 19–33).
Hugur 2014-5.indd 77 19/01/2015 15:09:33