Hugur - 01.01.2014, Síða 104

104 Salvör Nordal
umhverfið og þau verkefni sem við er að glíma. Ein mikilvægasta heilaeflingin
er í formi menntunar og aukinnar þekkingar og því má gera ráð fyrir að heila-
starfsemi manna í dag sé talsvert ólík því sem var fyrir þúsundum ára.
Með þróun tölvu- og örtækni á síðustu árum er samspil manns og vélar að verða
flóknara en áður.5 Auknir möguleikar eru á að græða tæki í líkama fólks til að hafa
bein áhrif á líkams- og heilastarfsemi. Maðurinn gæti því farið að líkjast vélum í
auknum mæli. Á sama tíma er það markmið gervigreindar að búa til vélmenni eða
tækni sem geti líkt sem best eftir heila- og líkamsstarfsemi mannsins. Þessi þróun
hefur orðið til þess að sumir velta fyrir sér hvort við séum með rannsóknum og
tilraunum á þessu sviði farin að nálgast kjarna mennskunnar og hvort mögulega
verði til ný manntegund sem taki núverandi mannkyni fram.
Meðal þeirra sem fjalla um tækni til heila- og taugaeflingar takast á tvö and-
stæð sjónarmið.6 Annars vegar eru þeir sem taka tækninni fagnandi og ala þá von
í brjósti að ný eða bætt manntegund geti leyst þau vandamál sem mannkynið
stendur frammi fyrir. Slík manntegund muni ekki aðeins eiga mun lengri lífdaga
heldur einnig lifa betra og friðsamara lífi.7 Orðið hefur til hreyfing sem lítur svo á
að við séum nú að fara í gegnum umbreytingaskeið, kallað „transhumanity“, sem
muni síðan leiða til nýrrar tegundar manneskja, „posthumanity“ eða „nýmenna“.8
Á sama tíma taka margir fræðimenn þessum hugmyndum með mikilli varúð
eða setja fram íhaldssama afstöðu um það hversu langt megi ganga í heila- og
taugaþróun. Francis Fukuyama varar til að mynda í bók sinni Our Posthuman
Nature við hættum sem mögulega felist í líftækninni.9 Hann telur það tálsýn
að halda að henni muni nauðsynlega fylgja betra og innihaldsmeira líf heldur
verði að gera ráð fyrir því að takist okkur að lengja lífaldur fólks verulega eða efla
andlega getu mannsins umtalsvert muni það hafa aðrar afleiðingar sem vegi upp
á móti kostunum sem menn sjá nú í hillingum. Í þessu samhengi ræðir hann sér-
staklega framtíðarsýn Aldous Huxley í skáldsögunni Brave New World sem lýsir
samfélagi þar sem allar manneskjur eru hamingjusamar og heilbrigðar, en hafa
jafnframt fórnað mennsku sinni, það er löngunum sínum, þrám og glímunni við
sjálfan sig.10
Hér að framan hefur hugtakið „efling“ verið notað sem þýðing á enska heitinu
„enhancement“.11 En hvað er átt við með eflingu og hvað felst í henni? Nicholas
Agar gerir greinarmun á tvenns konar skilningi á hugtakinu.12 Samkvæmt fyrri
skilningnum felur efling í sér að eitthvað sé aukið að magni eða gæðum og hefur
sú merking hugtaksins yfir sér jákvæðan blæ. Efling sjónar felur í sér að við sjáum
meira og skýrar en áður og efling hugar að við getum leyst fleiri eða erfiðari
5 Úlfhildur Dagsdóttir 2011.
6 Birnbacher 2009.
7 Gordijn og Chadwick 2009.
8 Sjá til að mynda netsíðuna transhumanity.net.
9 Fukuyama 2002.
10 Sama rit: 6.
11 Ekki hefur mótast nein hefð um það hvernig eigi að þýða „enhancement“ á íslensku og ennsíður
hugtakið „neuro enhancement“. Einkum hefur verið talað um taugabætur eða taugaeflingu. Hér
er síðari kosturinn valinn.
12 Agar 2014. Sjá einnig Chadwick 2009 um þennan greinarmun.
Hugur 2014-5.indd 104 19/01/2015 15:09:35