Hugur - 01.01.2014, Qupperneq 106

106 Salvör Nordal
hve víðtæk hún er.19 Gera má ráð fyrir að fáir búi að fullkominni andlegri, lík-
amlegri og félagslegri vellíðan, og því væri varla hægt að setja heilbrigðisþjónust-
unni nokkur mörk ef þessi skilgreining væri lögð henni til grundvallar. Skilgrein-
ingu WHO var ætlað að leysa af hólmi aðra og eldri skilgreiningu sem miðar við
að heilbrigði sé það að vera laus við sjúkdóm. Sú skilgreining þótti alltof þröng
enda hvíldi hún fyrst og fremst á líffræðilegri sýn á sjúkdóma eða því að líta
á líkamann sem vél og sjúkdóm sem bilun í þeirri vél.20 Í staðinn hafa margir
fræðimenn fremur viljað styðjast við skilgreiningu sem miðast við eðlilega virkni
einstaklingsins eða hvað þeir eru færir um að gera. Að mati Vilhjálms Árnasonar
er heilbrigði það „ástand sem ríkir þegar hver líkamshluti gegnir sínu eðlilega
hlutverki“ og tekur tillit til færni manna og lífskosta á mismunandi aldursskeið-
um.21 Heilbrigði vísar þá bæði til hlutlægra þátta eða eðlilegrar líkamsstarfsemi
og inniheldur einnig ákveðna sýn á hvað er eftirsóknarvert eða æskilegt ástand
manneskjunnar.
Hvernig við skiljum heilbrigði og sjúkdóma skiptir meginmáli varðandi það
hvaða þjónustu við teljum réttlætanlegt að veita. Oft er það nokkuð skýrt hvort
líkami er heilbrigður eða ekki. Heilbrigð sjón miðast við 20/20 og hana er hægt að
mæla með óyggjandi hætti. En ekki er alltaf hægt að nota vísindalegar mælingar
til að greina á milli þess hvað er heilbrigt ástand og hvað ekki. Í öðrum tilfellum
kann skilningur okkar á sjúkdómi að vera tengdur umhverfinu. Til að mynda
hefur því verið haldið fram að fjölgun greininga á ofvirkni og athyglisbresti meðal
barna sé að stórum hluta til vegna samfélagslegra þátta.22 Í samfélagi þar sem
ungu fólki er ætlað að sitja á skólabekk lungann úr deginum verður órólegur og
einbeitingarlaus nemandi frávik. Vel má vera að við aðrar aðstæður kæmu þessi
eiginleikar sér vel, s.s. í veiðimannasamfélagi sem krefðist sífelldrar hreyfingar.
Eftir sem áður á viðkomandi einstaklingur erfitt með að fóta sig í samfélaginu
og standast kröfur umhverfisins til hans. Eftirsókn eftir eflingu tengist þessum
samfélagslegu þáttum og virkni í samfélaginu en mikil samkeppni á vinnustað
eða í námi eykur löngun fólks eftir lyfjum eða öðrum leiðum sem auka úthald og
andlega getu.
Hér að framan hefur verið bent á örfá atriði sem vísa til þess hve erfitt það
getur verið að greina á milli læknisfræðilegrar meðferðar og eflingar. Hinn líf-
fræðilegi skilningur kann að vera of þröngur en mikilvægt getur þó verið að finna
sjúkdómum einhvern líffræðilegan stað. Í staðinn fyrir að leggja greinarmuninn
milli eflingar og læknisfræðilegrar meðferðar til grundvallar leggur Nicholas Agar
til að gerður sé greinarmunur á hófsamri eflingu sem miðar að því að ná þeim
eiginleikum sem eru svipaðir því sem manneskjan getur gert núna og róttækri
eflingu sem miðar að því að bæta verulega eiginleika mannsins.23 Að mati Agars
skipta aðferðir eflingarinnar ekki máli, hvort tekin eru lyf eða stunduð hugleiðsla
svo dæmi séu nefnd, heldur að hve miklu leyti hún er frávik frá hefðbundinni
19 Vilhjálmur Árnason 2003: 321–23.
20 Sama rit: 323.
21 Sama rit: 328.
22 Fukuyama 2002: 210.
23 Agar 2014.
Hugur 2014-5.indd 106 19/01/2015 15:09:35