Hugur - 01.01.2014, Page 107

„Nýmenni“ eða mörk mennskunnar 107
getu mannsins. Agar varar við róttækri eflingu en telur hófsama eflingu vera rétt-
lætanlega. Hér vaknar þó vandi af sama toga og við greinarmun milli eflingar
og læknismeðferðar og því skiptir mestu máli að við hugum að markmiðum efl-
ingar og hvaða samfélagslegu hvatar séu að verki. Liggur ástæðan fyrir heila- og
taugaeflingu í samfélagslegum þáttum? Stafar hún af óþoli gagnvart þeim sem
eru öðruvísi? Eða af of mikilli samkeppni eða kröfum í námi og starfi? Til að
svara þessum spurningum þurfum við að skoða samfélagslega þætti sem ýta undir
áhuga samtímans á eflingu.
Siðferðileg álitaefni
Sagan sýnir að nýjum uppgötvunum og tækni fylgja jafnan miklar væntingar og
trú á að nú sé komið að tímamótum í þekkingu mannsins sem muni gjörbreyta
velferð einstaklinga og þjóða. Jafnframt vekja margar þessara uppgötvana ótta
um að of langt sé gengið í að eiga við mannlega tilveru. Þegar fyrstu tilraunir
voru gerðar með að frjóvga egg utan líkama konu þótti mörgum nóg um og töldu
að með því tæki manneskjan stöðu guðs í sköpunarverkinu. Þó enn heyrist efa-
semda raddir um beitingu þessarar tækni, ekki síst vegna annarra álitaefna sem af
henni hafa sprottið, lítur þorri fólks á hana sem velkomið tækifæri til að bregðast
við ófrjósemisvandamálum. Fleiri dæmi mætti nefna um framþróun sem sýnir
hve auðveldlega við aðlögumst tæknibreytingum og hve skjótt efasemdaraddirnar
hljóðna. Það sem í dag virðist framandi og ógnvænlegt kann að þykja sjálfsagt
innan fárra ára. Þeir möguleikar sem nú eru til umræðu til eflingar heila- og
taugakerfi og tilraunir sem gerðar eru líkjast margar efni úr vísindaskáldsögu en
óvíst er hvernig þróunin verði og hver áhrif tækninnar muni verða í raun. Þá
þykir mörgum sem orðræðan um eflingu minni óþægilega mikið á umræðu um
mannkynbætur í upphafi 20. aldar sem byggði á hugmyndum um æskilega og
óæskilega eiginleika eða hegðun einstaklinga. Eftir sem áður ber okkur skylda
til að reyna að greina afleiðingarnar af þessum tilraunum fyrir einstaklinga og
samfélag þótt slík umræða sé í formi vangaveltna, oft með hjálp framtíðarmynda
eða skáldsagna. Þau álitaefni sem einkum hafa verið til umræðu tengjast mann-
skilningi okkar, gildismati, og samfélagslegri uppbyggingu. Hér ætla ég að tæpa
á nokkrum þeirra og ræða framtíðarmyndina Limitless eða Án takmarkana til að
varpa ljósi á vandamálin.24
Í kvikmyndinni Limitless kemst aðalpersónan, rithöfundurinn Eddie, yfir lyf
sem eflir heilastarfsemi á þann hátt að hann vinnur ógnarhratt úr öllum þeim
upplýsingum sem hann fær og sér samhengi hluta sem annars væri honum hulið.
Í upphafi myndarinnar berst hann við að skrifa nýja skáldsögu en lítið gengur.
Eftir að hann tekur lyfið tekst honum ætlunarverk sitt á nokkrum dögum og skil-
ar kröftugri skáldsögu til útgefanda síns. Áhrif lyfjanna eru undraverð og valda
róttækri breytingu á Eddie samkvæmt skilningi Agars. Það þarf ekki að koma á
óvart að geta sögupersónunnar til að vinna úr upplýsingum leiðir hann inn á fjár-
málamarkaðinn á Wall Street og á stuttum tíma nær hann ótrúlegum árangri og
24 Zwart 2013.
Hugur 2014-5.indd 107 19/01/2015 15:09:35