Hugur - 01.01.2014, Side 123

Skotveiðar á spendýrum 123
legum breytingum á neysluvenjum, með því að nýta sér jákvætt yfirbragð ákveðins
hugtaks.27
Síðasta meginviðhorfið sem hægt er að greina bæði í fræðilegri og hversdags-
legri umræðu er að skoðanir á skotveiðum bæði spretti, og eigi að dæmast, af
þeirri menningu sem þær koma úr. Eitt einkenni þessa viðhorfs er siðferðileg
afstæðishyggja sem felur í sér að ein meginforsenda siðferðilegrar rökræðu sé að
mismunandi menningarsamfélög hafa oft gjörólík samfélagsgildi sem allir dómar
um réttmæti og ranglæti verði að taka tillit til. Vissulega er oft mikill munur á
hversu róttæk þessi afstæðishyggja er en grundvallaratriðið hér er sú skoðun að
stundum sé einfaldlega ekki mögulegt að ná samkomulagi milli andstæðra skoð-
ana þegar kemur að ágreiningsefni eins og skotveiðum á spendýrum.28 Dæmin
sem nefnd eru í þessu sambandi eru oft býsna sannfærandi, enda tengjast þau því
sem hér að framan var nefnt „lágmarkskrafa“. Í vissum samfélögum eru veiðar
lífsnauðsynlegar og geta þar að auki gegnt ríku menningarlegu hlutverki. Hér
þarf þó að stíga varlega til jarðar. Skilgreining á veiðisamfélögum liggur ekki fyrir
og ljóst að margir hafa reynt að fela tómstundir á bak við orðræðu sem fellur betur
að raunverulegum veiðisamfélögum. Íslendingar hafa til dæmis ekki almennt ský-
lausan rétt til skotveiða á þeirri forsendu að íslenskt samfélag sé „veiðimannasam-
félag“. Sú veiði sem hér er þá vísað til er allt annars konar en skotveiðar og svo er
íslenskt samfélag í heild sinni miklu fjölbreyttara og margbrotnara heldur en svo
að slíkur merkimiði sé viðeigandi og nýtist í siðferðilegri rökræðu.
Siðfræði og gagnrýnin hugsun
Viðhorfin sem nefnd voru hér að framan eru nokkurs konar samantekt á þeim
röksemdum sem koma fram í umræðum um umhverfismál. Einnig var leitast
við að kynna kosti og galla þessara viðhorfa og hvernig þau geta í raun og veru
rúmað gjörólíkar skoðanir. Siðfræðileg nálgun getur ekki eingöngu falist í slíkri
samantekt enda erfitt að greina tvískinnung eða skort á heilindum eingöngu
með hennar hjálp. Annars konar greining sem byggir fyrst og fremst á þeirri
grundvallarskoðun að siðfræði sé rökræða um siðferði getur hins vegar tekið á
sig aðra mynd sem við fellum gjarnan undir titilinn „gagnrýnin hugsun“. Áður
voru nefndar tvær algengar rökvillur: óeðlileg samlíking og sú sem á íslensku gæti
útlagst sem „svo má böl bæta“. Gagnrýnin hugsun felur meira í sér en að afhjúpa
slíkar villur.29 Ágæt skilgreining er sú að fólk sé gagnrýnið í hugsun þegar það er
27 Grundvallaratriðið í þessu sambandi er að það kann að vera nauðsynlegt að stunda verksmiðju-
búskap og veiða hvali að öllu óbreyttu. Spurningin sem siðfræðingur getur leyft sér að rannsaka
er hvort okkur beri að leita leiða til að breyta neysluvenjum okkar og nýta umhverfisverðmæti á
ábyrgari hátt.
28 Ein hlið þessa máls er hvernig sætta má viðhorf í anda afstæðishyggju við nokkurs konar for-
sjárhyggju í umhverfismálum. Greta Gaard (2001) fjallar á áhugaverðan hátt um mögulegar leiðir
til þess að femínísk umhverfissiðfræði geti orðið grundvöllur að samræðu milli ólíkra menningar-
heima um veiðar og nýtingu spendýra.
29 Það er heldur ekki einfalt mál hvenær um er að ræða slíkar villur og hvenær ekki. Svonefnd
persónurök (sem nefnast ad hominem-rök á latínu) eru gjarnan nefnd sem dæmi um rökvillu eða
mælskubragð. Það getur þó verið varasamt að láta eins og aldrei megi nefna einstakling, hagsmuni
Hugur 2014-5.indd 123 19/01/2015 15:09:36