Hugur - 01.01.2014, Side 126

126 Henry Alexander Henrysson
sú markhyggja sem það lýsir leið undir lok.37 Undanfarin ár hafa náð brautargengi
hugmyndir um að líffræðileg fjölbreytni sé eftirsóknarverð í sjálfri sér, hvort sem
hún hafi hagnýtt gildi fyrir manninn eða ekki. Vissulega liggja oft djúpar frum-
spekilegar vangaveltur slíkum hugmyndum til grundvallar. En slíkt er ekki algilt.
Í þessu sambandi vakna einnig spurningar sem eru fjarri því að vera þess eðlis
að þær snerti mismunandi gildi náttúrulegra fyrirbæra. Ein slík varðar grisjun
stofna. Fjölmargt fólk er enn þeirrar skoðunar að jafnvel þótt grisjunin snerti ekki
meindýr eða stofna sem deila svæði með landbúnaði þá sé hún á ábyrgð mann-
kyns.38 En slíkar skoðanir eru líklega einnig á undanhaldi. Hér skiptir reyndar
öllu hvert dýrið er. Þegar um er ræða þau dýr sem hafa verið nefnd „þokkafull
spendýr“ vandast málið nokkuð. Spendýr sem eru svo mikil náttúruprýði að fólk
sækist eftir að sjá þau geta fengið fólk til að taka þá þversagnarkenndu afstöðu að
náttúruvernd krefjist mikilla afskipta mannkyns af lífríkinu. Hér er ekki átt við
að hugmyndin um þokkafull spendýr sé sérstaklega varhugaverð.39 Mestu skiptir
að vera á varðbergi gagnvart því að henni fylgi ekki fullkomið skeytingarleysi um
aðrar tegundir og meginreglur varðandi umhverfisvernd.
Beittasta gagnrýnin sem hefur komið fram á hugmyndina um að dýr skiptist
óhjákvæmilega í margs konar flokka í okkar augum er að stutt sé í að umræðan
fari að byggja á tilfinningarökum fremur en nokkru öðru. Flest bendir til þess að
það sé reyndar hárrétt athugasemd. Spurningin sem vaknar í því sambandi er hins
vegar hvort tilfinningarök séu ávallt óviðeigandi fyrir upplýsta umræðu. Hér er
enn og aftur nauðsynlegt að grípa til orðalags um að stíga verði varlega til jarðar.
Þótt augljóslega megi skopstæla röksemdir sem byggja á geðshræringum er ekki
víst að heildarmyndin sé svo einföld. Spurningar um hversu réttmæt svokölluð
tilfinningarök eru byggja alltaf öðru fremur á því hvers konar ályktunum rök-
unum er ætlað að styðja.40 Rök sem kenna má við tilfinningar geta til dæmis
verið viðeigandi fyrir þá ályktun að ekki sé sjálfsagt að skjóta spendýr ánægjunnar
einnar vegna. Hér að framan var til dæmis nefnt hvernig selur við ósa laxveiðiár
er gjarnan umsvifalaust skotinn af veiðirétthöfum. Slík veiðimennska er sjaldan
gagnrýnd. Ímyndum okkur svo einstakling sem eignast í fyrsta sinn öflugan riffil.
Í stað þess að æfa sig með því að skjóta á uppstillt skotmörk ákveður hann að æfa
sig með því að skjóta seli á sundi fyrir utan ströndina. Rök þeirra sem heyra af
37 „[…] og til þess eru svínin gerð að maður éti þau, enda erum við étandi svín ár og síð“ (Voltaire
1975: 32).
38 Slík umræða blossar reglulega upp hér á Íslandi varðandi veiðar á hrefnu. Ein rök stuðnings-
manna hrefnuveiða eru að hrefnu hafi fjölgað það mikið hér við land að ekki sé annað réttlætan-
legt en að grisja stofninn reglulega.
39 Þokkafull spendýr (e. charismatic megafauna) eru þau dýr sem umhverfissinnar á hverjum tíma
nota í baráttu sinni fyrir umhverfisvernd. Annað skylt hugtak er að þau hafi „fyrirbærafræðilegt
mikilvægi“ (e. phenomenological significance). Þekkt dæmi eru hvalir og pandabirnir sem eru jafnvel
notuð í kennimerki náttúruverndarsamtaka.
40 Tilfinningarök geta verið margs konar. Þau geta flokkast sem hreint mælskubragð ef þeim er
ætlað að höfða til tilfinninga viðmælenda í því skyni að þeir ígrundi viðhorf sín síður. Slík rök
geta þó verið réttmæt sem hluti af stærri röksemdafærslu um hvers vegna eitthvað ætti að leyfast
eða vera látið ógert. „Ég og fjöldi fólks mun komast í mikið uppnám“ eru til dæmis ekki ógild rök
fyrir því hvers vegna ekki ætti að fella fallegt tré til að rýma til fyrir bílastæði. Fleiri röksemdir eru
þó yfirleitt nauðsynlegar til að styðja við beitingu slíkra tilfinningaraka.
Hugur 2014-5.indd 126 19/01/2015 15:09:36